قرن شانزدهم و نيمه اول قرن هفدهم آغاز كرد و لاك دنبال آن را گرفت و بركلى به شيوه ديگرى در آن وارد شد و هيوم اين مشرب را بدرستى روشن و آشكار ساخته است و اينها همه انگليسى بوده‌اند سرانجام كانت آلمانى به راهنمائى هيوم در اين خط افتاد و با اصلاح خطاها و تكميل نقصهاى او ورق دانش را يكباره برگردانيد ما از فلسفه كانت آن اندازه كه مربوط به ارزش معلومات است در اينجا نقل مىكنيم .
قسمت عمده تحقيقات وى مربوط به دو مسئله ديگر راه حصول علم حدود علم از سه مسئله ايست كه در اول اين مقدمه اشاره كرديم و ما در مقاله 5 در باره آنها گفتگو خواهيم كرد .
نظريه كانت را در باره ارزش معلومات مىتوان در طى سه قسمت بيان كرد .
الف فلسفه اولى كانت در باره مسائل فلسفه اولى عقيده دارد كه اساسا موضوع علم واقع نمىشوند و آنچه در اينباره تا كنون گفته شده است علم نيست بلكه لفاظى و خيالبافى است پس ارزش معلومات در فلسفه اولى كه دكارت و پيروانش آنها را يقينيات مىخواندند صفر است ولى از باب سالبه بانتفاء موضوع يعنى اساسا آنچه در اين باره گفته شده است علم نيست فقط لفاظى است زيرا حصول علم شرايطى دارد كه در فلسفه اولى موجود نيست .
ب رياضيات كانت رياضيات را يقينى مىداند و سر يقينى بودن آنها را اينطور بيان مىكند كه موضوعات رياضى صرفا مخلوق عقل و ذهن انسان است بر خلاف موضوعات طبيعى يا موضوعاتى كه فلسفه اولى مدعى حل مسائل مربوط به آنها است مثلا ذهن امورى از قبيل دائره و مثلث و مربع و غيرها فرض مىكند و براى آنها خاصيتها تشخيص مىدهد و چون اين موضوعات صرفا مخلوق خود عقل است هر حكمى كه در باره آنها بكند قهرا راست و يقينى خواهد بود .
كانت منشا پيدايش مفاهيم رياضى را فطرت مىداند و بر خلاف نظريه فلاسفه حسى كه براى مفاهيم رياضى نيز منشا حسى قائلند براى آنها منشاى از حس و تجربه قائل نيست .
نظريه كانت در باب رياضيات شامل دو جهت است نخست اينكه كميات كه موضوعات رياضيات هستند وجود خارجى ندارند و تنها وجودشان در ذهن است دوم اينكه مفاهيم رياضى بلا واسطه از قوه عاقله ناشى مىشود و هيچ استنادى باحساس ندارد .
دانشمندان بهر دو قسمت از نظريه كانت اعتراض كرده‌اند و چنان كه

158