خود ذيمقراطيس نيز تصريح كرده است اينطورى كه ما از اشياء بوسيله حواس خود ادراك مىكنيم دليل بر حقيقت اشياء خارجى نيست بلكه نماينده تاثيرات مختلف ذراتى است كه از اجسام خارج مىشوند و داخل عضو حاسه ما مىگردند .
از ذيمقراطيس نقل شده كه گفته است بر حسب قرار داد شيرين شيرين است بر حسب قرار داد تلخ تلخ است بر حسب قرار داد گرم گرم است بر حسب قرار داد سرد سرد است بر حسب قرار داد رنگ رنگ است ولى اگر حقيقت را بخواهيد اينها فقط ذرات هستند و خلاء .
و از جمله دانشمندان حسى كه نظريه دكارت و پيروانش را راجع بمعقولات صرفه نفى كردند و به پيروى ژان لاك قائل باصالت حس شده جميع معلومات را مستند بحس دانستند ژرژبركلى [1] ( 1685 1753 م ) و داويد هيوم [2] ( 1911 1776 م ) مىباشد اين دو نفر در نفى ارزش محسوسات كه به عقيده آنها مبدا اصلى علم هستند از دكارت و ژان لاك نيز جلوتر رفتند مثلا دكارت بعد و شكل و حركت را در جسم خواص اوليه كه به عقيده او معقولند نه محسوس حقيقى مىدانست و تنها خواص ثانوى از قبيل صوت و رنگ و طعم و حرارت را كه محسوسند بىحقيقت ميدانست ولى اين دو نفر راه افراط پيمودند خواص اوليه را نيز مانند خواص ثانويه بىحقيقت پنداشتند اين دو نفر با آنكه مبدا علم را حس شمردند هيچگونه ارزش و اعتبارى براى ادراكات حسى قائل نشده و حتى وجود خارجى محسوس را نيز انكار كردند نظريه كانت كانت [3] فيلسوف شهير آلمانى 1724 1804 م نظريات قابل توجهى در باب ارزش معلومات و ساير مسائل مربوط به علم دارد كانت از فلاسفه درجه اول اروپا بشمار ميرود و اروپائيان اعتقاد عظيمى به فلسفه وى دارند يكى از دانشمندان اروپا در باره فلسفه وى مىگويد گويا كوهى است كه از فلسفه ريخته شده است فلسفه كانت را از آن جهت كه به حد اعلى به نقادى و صرافى عقل و فهم انسان پرداخته و حدود عقل و حس را تعيين نموده و امور شناختنى را از امور غير قابل شناخت جدا ساخته فلسفه انتقادى كريتىسيسم مىخوانند .
مرحوم فروغى مىگويد نقادى علم و فلسفه را فرنسيس بيكن [4] نيمه دوم

[1] George Berkeley

[2] David Hume

[3] Kant

[4] Fr . Bacon

[ 1 ] George Berkeley [ 2 ] David Hume [ 3 ] Kant [ 4 ] Fr . Bacon

157