بود نه آنك بتبديل الفاظ بود مانند آنك گويند انسان عالم بشر متحقق بود يا يكى را حد بيارند و يكى هم چنان بگذارند يا لفظ بدل كنند و اقل ما فى الباب در تبديل الفاظ آن بود كه بالفاظ مترادف اعرف بدل كنند نه بر عكس چنانك حجر ابيض بجندل ثلجى بدل كنند و از اين تباه تر آن بود كه معنى نيز بگردد چنانك علم نظرى را به ظن نظرى بدل كنند و اگر يك جزو را حد بياورند و يك جزو را اسم بگذارند اولى آنك جزو جنسى هم چنان بگذارند و فصلى را به حد بدل كنند چه اعم اعرف بود و بمثابت مفروغ منه بود و اشكال در معرفت لاحق مخصص بيشتر بود و اين حكم بحسب اغلب بود چه باشد عام مشكلتر باشد در اين صناعت كه و ايراد حدود بسايط در حد مركب چنان بايد كه چون نصيب هر بسيطى حذف كنند نصيب ديگر بسيط مختل نباشد چنانك در حد انسان عالم گويند حيوان ناطق متصور بحقايق موجودات و مختل چنان بود كه در حد عدد فرد گويند عددى ذو وسط بود و بسبب مساوات پندارند نيك است اما چون عدد را حذف كنند نصيب فرد ذو وسط بود و خط و سطح همچنين بود و همچنين چون خط مستقيم را گويند طول بى عرض ذو نهايتين كه هر نهايتى وسط را و ديگر نهايت را بپوشد چه هر گاه كه نصيب خط بيفكنند باقى نصيب مستقيم متناهى بود نه مستقيم مطلق كه بر متناهى و نا متناهى افتد كو و نشايد كه محدود بسيط به حد مركب شود چنانك گويند خطيب آن كس بود كه او را ملكه اقناع بود در همه چيزها و دزد آن بود كه همه چيزها پنهان ببرد چه اين حد بر تقدير جوازش حد خطيب حاذق بود و دزد مسلط بود كز و محدودات مركب از دو طرف متضاد بايد كه بحسب حد در يك طرف نباشد بل بر حالى از وسط باشد كه مقتضاء تركيب بود مثلا مركب از خير و شر خير مطلق يا شر مطلق نبود بل بحسب آميزش بود

501