اوسط اجزاء حد خسوف باشد اما وقوع ايشان در حد بر عكس اين ترتيب بود چه حد خسوف چنين بود كه خسوف انمحاء نور ماه بود بسبب توسط زمين ميان او و آفتاب و اين حدى تمام بود و مشتمل بود بر سه چيز يكى توسط زمين كه علت است و آن را مبدا برهان خوانند و دوم انمحاء نور كه معلول است و آن را كمال برهان خوانند و سيوم خسوف كه محدود است و ماهيتش مجموع دو امر اول است و اين هر سه متساوى باشند در عموم و خصوص و بر يكديگر منعكس و الا شايسته وقوع در حد نباشد پس اگر در حد خسوف بر يكى از دو امر اول اقتصار كنند و گويند خسوف انمحاء نور ماه است يا خسوف آنست كه زمين مياه و آفتاب متوسط شود هم حدى بود مفيد تميز از جهت مساوات اما حد تام مفيد كمال تصور ماهيت نبود بل حدى ناقص باشد مستفاد از برهانى ناقص پس حد ناقص در اين موضع دو نوع بود حدى كه از مبدا برهان گرفته باشند و حدى كه از كمال برهان گرفته باشند مثالى ديگر ميغ جرمى رطب است كه آتشى در او منطفى شود و هر رطب كه آتشى در او منطفى شود آوازى در وى حادث شود و هر آواز كه در ميغ حادث شود رعد باشد و اين برهانى تام است بر وجود رعد در ميغ و حد تام رعد آوازى بود كه در ميغ حادث شود بسبب انطفاء آتشى در وى و حد ناقص از مبدا برهان انطفاء آتشى در ميغ و حد ناقص از كمال برهان آوازى كه در ميغ حادث شود و برهانهاى ناقص بر قياس گذشته و جنس در اين مثالها هميشه مقارن نتيجه برهان بود مانند انمحاء نور و آواز كه جنس خسوف و رعد بود و مثال ديگر فلان را آرزوى انتقام است و هر كه را آرزوى انتقام بود خون دلش بجوشد و چون چنين بود او را غضب بود و اين برهان تام است و حد تام غضب جوشيدن خون دل از آرزوى انتقام بود و حدها و برهانهاى ناقص بر منوال مذكور و ظاهر شد كه ترتيب اجزاء در برهان و حد بر عكس يكديگر بود

436