باشند نه آنچه بالعرض در طريق تحصيل غيرى افتد و اقدم و اعرف بنزديك ما آنچه سابق بود در ادراك عقلى يا حسى بالذات پس چون اعتبار اجناس و انواع كنند بحسب طبع اجناس اقدم بود چه رفعش مقتضى رفع انواع بود و انواع اعرف بود چه اگر تحصيل اجناس بالذات مقصود طبيعت بودى اجناس بى انواع محصل توانستى بود و نيز بر تحصيل يك نوع اقتصار افتادى و بنزديك ما اجناس هم اقدم بود و هم اعرف چه در بدايت عقول اول اعم متمثل شود و بعد از آن بتدريج اخصى بعد از اخصى بحسب استكمال عقول و مزيد نظر و تامل تا ختم بر نوع آخر افتد و اما چون اعتبار انواع و اشخاص كنند با كليات معقول و جزويات محسوس انواع بحسب طبايع كلى هم اقدم بود و هم اعرف اقدم چنانك گفتيم و اعرف بسبب آنك مقصود از وجود اشخاص استيفاء انواع بود و بحسب طبايع جزوى انواع اقدم بود و اشخاص اعرف چنانك گفته آمد و بنزديك ما اقدم و اعرف اشخاص بود بحسب حس و انواع بحسب عقل با آنك نه عقل مدرك اشخاص بود و نه حس مدرك انواع چه به اول تا احساس اشخاص نكنيم تعقل انواع و ديگر كليات نتوانيم كرد و چون تعقل انواع كنيم تعقل همه اشخاص توانيم كرد بى توسط احساس و اگر اعتبار بسايط و مركبات كنند بطبع بسايط اقدم بود و مركبات اعرف و در عقل گاه بود كه بسايط اقدم و اعرف بود چون اطلاع اول بر بسايط باشد و بطريق تركيب توصل كنند بمركبات مانند سركه و انگبين سكنگبين را و گاه بود كه مركبات اقدم و اعرف بود چون بطريق تحليل به عكس توصل كنند ببسايط مانند جسم ماده و صورت را و در علل و معلولات بحسب طبع علل مطلقا اقدم بود و فاعل و غايت اعرف نيز بود از جهت تقدم در وجود و ماده و صورت بخلاف آن بل چنانك در بسايط و مركبات گفتيم و در عقل حال علل و معلولات چون حال بسايط و مركبات بود و چون اين مقدمات مقرر شد گوئيم سلوك از اجناس بانواع و از بسايط بمركبات و از علل بمعلولات به شرط آنك بسايط و علل بنزديك

379