نيست پس زوج است و در اين صورت هر چهار استثناء كه ممكن است منتج است و اگر منفصله كثير الاجزاء باشد باستثناء عين بعض اجزاء نقيض باقى اجزاء و باستثناء نقيض بعضى اجزاء ثبوت حكم در باقى اجزاء بر سبيل انفصال نتيجه دهد مثالش اين عدد تام است يا زايد يا ناقص و ليكن تام است پس نه زائد است و نه ناقص و ليكن تام نيست پس يا زائد است يا ناقص و اگر اجزاء محصور نبود حكمش حكم مانع جمع بود و منفصله غير حقيقى كلى موجبه اگر مانع جمع تنها بود به عين هر جزوى نقيض باقى نتيجه دهد مثالش اين شخص حيوانست يا نبات و ليكن حيوانست پس نبات نيست و ليكن نبات است پس حيوان نيست و بنقيض نتيجه ندهد چه اگر گوئى و ليكن حيوان نيست يا نبات نيست هيچ لازم نيايد و اگر مانع خلو تنها بود نقيض هر جزوى عين ديگر جزو نتيجه دهد اگر ذو جزوين باشد و يا ثبوت حكم در باقى اجزاء بر سبيل انفصال نتيجه دهد اگر كثير الاجزاء بود مثالش اين شخص حيوانست يا انسان نيست ليكن حيوان نيست پس انسان نيست ليكن انسانست پس حيوانست و به عين نتيجه ندهد چه اگر گوئى و ليكن حيوان است يا انسان نيست هيچ لازم نيايد و اين قياسات هر چند كامل است اما بحقيقت عايد است با متصله لزومى چه انتاج حكمى حكمى ديگر را بسبب استلزام يك حكم باشد ديگر حكم را و عناد همين بيش نيست كه جزوى لازم نقيض ديگر جزو است يا ملزومش پس انتاج در قضاياى متعانده هم بسبب تلازم است و منفصلات سالبه جزوى منتج نباشد و هر چند از قواعد گذشته اين معانى مقرر است اما چون موضع ايراد اين باب اين موضع است اين قدر بر سبيل اقتصار گفته آمد و سخن در قياسات بسيط تمام شد و اما قياس خلف چون از قياسات مركبه است و به عكس قياس مشابهتى دارد اولى آنك بيانش بعد از بيان تركيب و عكس قياس ايراد كنيم و چون

290