و اما كلى ذاتى كه مقول بود در جواب اى شىء هو و آن ذاتى خاص بود كه امتياز به او حاصل شود آن را فصل خوانند مانند ناطق انسان را پس كلى ذاتى يا جنس بود يا نوع يا فصل چه اگر تمام ماهيت بود نوع بود و اگر جزو ماهيت بود و مشترك بود جنس بود و اگر جزو مميز بود فصل بود و نوع مركب از جنس و فصل باشد جنس در وى بجاى ماده بود و فصل بجاى صورت اما جنس و فصل ماده و صورت نباشند چه جنس و فصل بر مركب محمول باشند بمواطات و ماده و صورت برو محمول نباشد بر اين وجه و ببايد دانست كه مراد ما بناطق در اين مثال كه گوئيم فصل انسان است نه نطق بالفعل است چه ابكم كه عادم اين نطق باشد هم انسانست بل مراد قوه تميزى است كه با وجود آن قوت او را ممكن است كه بطريق وضع از الفاظ يا غير الفاظ مانند حركات و اشارات بر معانى دلالت سازد و اين قوت خاص بنوع انسانست و اما كلى عرضى يا خاص بود بيك نوع مانند ضاحك و كاتب انسان را يا شامل بود زيادت از يك نوع را مانند متحرك انسان را و اول را خاصه خوانند و دويم را عرض عام و بهرى خاصه را عرض خاص خوانند و بهرى هم خاصه را فصل عرضى خوانند پس كليات پنجند جنس و نوع و فصل و خاصه و عرض عام و اين پنج را خمسه مفرده نيز خوانند و كلى اين پنج را بجاى جنس است و هر يكى از اين پنج او را بجاى نوعى و ممكن بود كه يك چيز باضافت با پنج چيز اين پنج كلى بود مانند ملون كه جنس ابيض و اسود باشد و نوع متكيف و فصل كيف و خاصه جسم و عرض عام حيوان

28