فن سيوم در مباحث ذاتى و عرضى چهار فصل است فصل اول در معرفت ذاتى و عرضى كلى را چنانك گفته اند شايستگى آن باشد كه محمول باشد بر موضوعى و چون نگاه كنند حال او به نسبت با آن موضوع از سه وجه خالى نتواند بود يا تمامى ماهيت آن موضوع باشد مانند انسان به نسبت با زيد و عمرو و يا ضاحك به نسبت با اين ضاحك و آن ضاحك چه مفهوم اين ضاحك و آن ضاحك را بيرون معنى ضاحك ماهيتى و حقيقتى نيست و اختلاف ميان هر دو كه لفظ اين و آن دال است بر آن نه اختلافى است كه بسبب آن در تصور حقيقت تفاوتى افتد و يا داخل بود در ماهيت آن موضوع مانند لون به نسبت با سواد چه ماهيت سواد لون تنها نيست بل بيرون معنى لونيت كه با ديگر رنگها در آن اشتراك دارد خصوصيتى ديگر هست كه با آن از ديگر رنگها ممتاز شده است و سواد سواد به اين دو معنى است كه مقارن يكديگرند پس هر يكى از اين دو معنى داخل باشند در ماهيت سواد و اين قسم جز در موضوعاتى كه در مفهوم آن تركيب ذهنى باشد معقول نبود و يا خارج بود از ماهيت آن موضوع مانند اسود به نسبت با ضاحك چه آنجا كه گوئى اين ضاحك اسود است مفهوم از اسود نه تمام ماهيت ضاحك است و نه داخل در آن ماهيت بلك خارج بود از آن ماهيت و قسم اول و دويم در اين اشتراك دارند كه ماهيت موضوع را با آن دو قسم قوام تواند بود پس مقوم موضوع باشند و به اين اعتبار هر دو قسم را ذاتى خوانند و ذاتى در اين اصطلاح منسوب نيست با ذات چه بيك وجه

21