« راستى كه آن چه انجام مىداده‌اند خيلى بد بوده است » . در حقيقت ، خدا آن را از اين جهت برايشان عيب مىشمارد و مايهء ملامت مىسازد كه آنان با چشم خود مىديدند كه ستم كاران به زشت كارى و فساد پرداخته‌اند و باز منعشان نمىكردند به خاطر عشقى كه به دريافتى هاى خود از آنان داشتند و نيز به خاطر ترسى كه از آزار و تعقيب آنان به دل راه مىدادند ، در حالى كه خدا مىفرمايد : از مردم نترسيد و از من بترسيد . و مىفرمايد : . مردان مؤمن دوست دار و رهبر و عهده دار يكديگرند ، همديگر را امر به معروف و نهى از منكر مىكنند . .
( مىبينيم كه در اين آيه در شمردن صفات مؤمنان صفاتى كه مظهر دوست دارى و عهده دارى و رهبرى متقابل مؤمنان است ) خدا از امر به معروف و نهى از منكر شروع مىكند و نخست اين را واجب مىشمارد ، زيرا مىداند كه اگر امر به معروف و نهى از منكر انجام بگيرد و در جامعه برقرار شود همهء واجبات از آسان گرفته تا مشكل همگى برقرار خواهد شد . و آن بدين سبب است كه . امر به معروف و نهى از منكر . عبارت است از . دعوت به اسلام . ( يعنى جهاد اعتقادى خارجى ) به اضافهء بازگرداندن حقوق ستم ديدگان به ايشان و مخالفت و مبارزه با ستمگران ( داخلى ) و كوشش براى اين كه ثروتهاى عمومى و درآمد جنگى طبق قانون عادلانهء اسلام توزيع شود و صدقات ( زكات و همهء مالياتهاى الزامى يا داوطلبانه ) از موارد صحيح و واجب آن جمع آورى و گرفته شود و هم در موارد شرعى و صحيح آن به مصرف برسد .
علاوه بر آن چه گفتم ، شما اى گروه ! اى گروهى كه به علم و عالم بودن شهرت داريد و از شما به نيكى ياد مىشود و به خيرخواهى و اندرزگويى و راهنمايى در جامعه معروف شده‌ايد ، و به خاطر خدا در دل مردم شكوه مهابت پيدا كرده‌ايد به طورى كه مرد مقتدر از شما بيم دارد و ناتوان به تكريم شما برمىخيزد و آن كس كه هيچ برترى بر او نداريد و نه قدرتى بر او داريد شما را بر خود برترى داده است و نعمتهاى خويش را از خود دريغ داشته به شما ارزانى مىدارد ، در موارد حوائج ( يا سهميهء مردم از خزانه عمومى ) وقتى به مردم پرداخت نمىشود وساطت مىكنيد ، و در راه با شكوه و مهابت پادشاهان و بزرگوارى بزرگان قدم برمىداريد . آيا همهء اين احترامات و قدرتهاى معنوى را از اين جهت به دست نياورده‌ايد كه به شما اميد مىرود كه به اجراى قانون خدا كمر ببنديد گر چه در مورد بيشتر قوانين خدا كوتاه آمده‌ايد ؟ بيشتر حقوق الهى را كه به عهده داريد فرو گذاشته‌ايد ، مثلا حق ملت را خوار و فرو گذاشته‌ايد ، حق افراد ناتوان و بى قدرت را ضايع كرده‌ايد اما در همان حال به دنبال آن چه حق خويش مىپنداريد برخاسته‌ايد نه پولى خرج كرده‌ايد و نه

109