باشد ، واجب عينى است ؛ و گر نه واجب كفايى است ؛ [1] در صورتى هم كه ممكن نباشد ، ولايت ساقط نمىشود ، زيرا از جانب خدا منصوبند . اگر توانستند بايد ، ماليات ، زكات ، خمس ، و خراج را بگيرند و در مصالح مسلمين صرف كنند ؛ و اجراى حدود كنند . اين طور نيست كه حالا كه نمىتوانيم حكومت عمومى و سراسرى تشكيل بدهيم ، كنار بنشينيم ؛ بلكه تمام امور كه مسلمين محتاجند و از وظايفى است كه حكومت اسلامى بايد عهده دار شود ، هر مقدار كه مىتوانيم بايد انجام دهيم .
ولايت تكوينى لازمهء اثبات ولايت و حكومت براى امام ( ع ) اين نيست كه مقام معنوى نداشته باشد . براى امام مقامات معنوى هم هست كه جدا از وظيفهء حكومت است . و آن ، مقام خلافت كلى الهى است كه گاهى در لسان ائمه ، عليهم السلام ، از آن ياد شده است . خلافتى است تكوينى ، كه به موجب آن جميع ذرات در برابر « ولىّ امر » خاضعاند . از ضروريات مذهب ماست كه كسى به مقامات معنوى ائمه ( ع ) نمىرسد ، حتى ملك مقرب و نبى مرسل . اصولًا رسول اكرم ( ص ) و ائمه ( ع ) طبق رواياتى كه داريم قبل از اين عالم انوارى بوده‌اند در ظل عرش ؛ و در انعقاد نطفه و « طينت » از بقيهء مردم امتياز داشته‌اند ؛ [2] و مقاماتى دارند إلى ما شاء الله ؛ چنان كه در روايات معراج ، جبرئيل عرض مىكند : لَوْ دَنَوْتُ أنْمُلَةً ، لَاحْتَرقْتُ . [3] هر گاه كمى نزديكتر مىشدم سوخته بودم . ) يا اين فرمايش كه إنَّ لَنا مَعَ الله حالات لا يَسَعُه مَلَكٌ مُقَرَّبٌ وَلا نَبِيٌ مُرْسلٌ [4] ( ما با خدا حالاتى داريم كه نه فرشتهء مقرب آن را مىتواند داشته باشد و نه پيامبر مرسل . ) اين جزء اصول مذهب ماست كه ائمه ( ع ) چنين مقاماتى دارند ، قبل از آن كه موضوع حكومت در ميان باشد . چنان كه ، به حسب روايات ، اين مقامات

[1] واجبى را « عينى » گويند كه انجام آن براى يكايك مكلفين الزامى است ؛ و انجام دادن يكى موجب سقوط تكليف از عهده ديگرى نمىشود مانند : نماز و روزه . و واجبى را « كفايى » نامند كه اگر شخص يا عده‌اى آن را به جا آورند از عهده ديگران ساقط مىشود ، مانند : امر به معروف و نهى از منكر .
[2] بصائر الدرجات ، ج 1 ، ص 20 ، باب 10 . بحار الأنوار ، ج 25 ، ص 1 - 103 .
[3] بحار الأنوار ، ج 18 ، ص 382 ، « باب اثبات المعراج و معناه و كيفيته » .
[4] اربعين ، علامه مجلسى ، ص 177 . شرح حديث 15 . كلمات مكنونه ، ص 101 . با اندكى تغيير در عبارت . بصائر الدرجات ، ص 23 ، باب 11 .

53