* ( نَفْساً إِلَّا وُسْعَها . . ) * و اما از نظر عقلى هيچ ترديدى در اين نيست كه انجام تكليفى كه غير مقدور است به هيچ وجه قابل مطالبه نمىباشد ، لذا در فقه اسلامى قدرت عقلى بر انجام تكليف را يكى از شرائط عمومى محسوب مىدارند . و احتياجى به وضع قانونى براى اين كه اثبات كند كه قدرت عقلى شرط انجام تكليف است وجود ندارد .
از اين بيان چنين نتيجه گيرى مىشود كه مقصود از حرج در قاعدهء « نفى حرج » همان مشقت معمولى است اگر چه عقلا قابل تحمل بوده باشد مانند بيمارى يك روزه ، مثلا اگر فرض شود كه گرفتن روزه موجب بيمارى يك روزه كه قابل تحمل است بوده باشد قاعدهء نفى حرج مىگويد اين روزه واجب نيست .
اگر چه در ادله اى كه براى مدرك قاعدهء نفى حرج ذكر كرديم مسألهء وارد ساختن حرج به ديگرى مطرح نبود ولى با ملاحظهء اين كه تسلط انسانى به نفس خود مشروط به نبودن حرج است يعنى انسان نمىتواند با تمسك مالكيت طبيعى بر خود كار مشقت بار را بعنوان وظيفهء خدائى بر خود

118