محمد بن علي موسوى عاملي ( م 1009 ) نگارنده مدارك الأحكام وهداية الطالبين حسن بن زين الدين عاملي ( م 1011 ) نگارنده معالم الدين ومنتقى الجمان .
عبد الله بن حسين شوشترى ( م 1021 ) نگارنده جامع الفوائد [227] .
محمد باقر بن محمد مؤمن سبزوارى ، محقق ( م 1090 ) نگارنده كتاب كفاية الأحكام و ذخيرة المعاد .
نام ملا محسن فيض كاشاني ، محمد بن مرتضى ( م 1090 ) نگارنده الوافي ومعتصم الشيعة و مفاتيح الشرائع را نيز بايد به فهرست بالا افزود چه أو اگر چه پيرو مكتب اخبارى بود ليكن روش آزاديخواهانه مقدس اردبيلى را مى پسنديد و در فقه اخبارى خود از همين روش حقوقى پيروى مىنمود . از اين رو در بسيارى موارد كه مقدس با فقهاء پيشين شيعه اختلاف نظر دارد أو نيز مانند پيروان مقدس به خصوص سبزوارى و صاحب مدارك با وى همفكر است [228] . صاحب جواهر ، محمد حسن بن محمد باقر نجفي ، فقيه بزرگ شيعي كه روش متهورانه و آزاد اين فقيهان و بي اعتنائى آنان را به آراء و أفكار پيشينيان نمى پسندد از فيض و سبزوارى و صاحب مدارك به اتباع المقدس تعبير مى كند .
علامه محمد باقر بن محمد تقي مجلسي ( م 1110 ) نگارنده مرآة العقول وبحار الأنوار نيز به آراء و بيانات اردبيلى و صاحب مدارك علاقمند بوده و از آن دو در آثار خود بسيار نقل نموده است .
3 . اخباريان - مكتب أهل الحديث چنان كه پيش تر ديديم در أواخر قرن چهارم و أوائل قرن پنجم به دست متكلمان شيعي در هم كوبيده شد . با اين همه معدودى از هواداران آن در گوشه و كنار باقي ماندند كه فعاليتى نداشتند و به همين دليل نيز كسى كارى به كار آنان نداشت . تا آن كه در أوائل قرن يازدهم بار ديگر اين مكتب به وسيله محمد امين استرآبادي ( م 1036 ) با نگارش كتاب الفوائد المدنية تجديد حيات يافت .
زمينه مناسب براي احياى مكتب أهل الحديث به مرور از أوايل قرن دهم آماده شده بود .
پيرامون نيمه اين قرن گرايشى كه خواستار آزادى بيشتر در فقه بود اندك اندك محبوبيت مى يافت .
شهيد دوم رساله اى عليه پيروى از سلف و پيشينيان بدون تحقيق در استدلالات آنان نوشت .
شاگردش حسين بن عبد الصمد عاملي ، شيخ الاسلام در بار صفوى ، همين راه را ادامه داد و رساله‌اى مشابه در همان موضوع نوشت كه در آن ادعا مى شد : اجتهاد تنها راه كشف احكام شرعي نيست .
أو در بيشتر آثار ديگر خود روش فقهاى شيعه را مورد انتقاد قرار داد ، و آنان را به خاطر تقليد از

[227] اين فقيه خبر واحد را حجت نمى دانسته است . ببينيد روضة المتقين 1 : 20 .
[228] به عنوان يك نمونه رجوع شود به جواهر الكلام 16 : 71 .

57