قرآن در همين شكل ومفاد ظاهري خود حجت ، و شكل دهنده روح حاكم بر فقه شيعي است .
حديث يعنى گفتار و كردار و تقرير پيامبر يا امام ، بايد با وسائط موثق و معتبر رسيده باشد كه البتة در اين مورد وضع مذهبي راوي تأثيرى ندارد . حديثي كه وسيله يك غير شيعي راستگو نقل شده باشد به همان اندازه معتبر و مورد عمل است كه حديث شيعي راستگو .
اجماع يعنى وحدت نطر همه ء دانشمندان شيعي در يك موضوع ، به خودى خود حجت نيست ليكن گاه به تفصيلي كه در كتابهاى أصول فقه هست از راه آن ( سنت ) به اثبات مى رسد .
مراد از عقل به عنوان يك منبع براي حقوق شيعي [2] احكام قطعي عقل نظري و عقل عملي است ، چنان كه در خوبى عدالت و بدى ستم [3] . در تعاليم اسلامى قاعده اى است كه به مقتضاى آن هر آن چه عقل بدان حكم كند شرع نيز برابر آن حكم خواهد نمود و از اين رو ، در اين گونه موارد بر حكم اين قاعده كه ( قاعده ملازمه ) خوانده مى شود حكم شرعي از حكم عقلي ناشى واستنتاج خواهد شد [4] . تلازم ميان وجوب جيزى با وجوب مقدمات آن ، يا ميان امر به چيزى با نهى از ضد آن ، هم چنين اين كه امر و نهى در يك مورد نمى تواند جمع شود ( كه همه از مسائل علم أصول فقه ومنشاء آثار و احكام فقهى است ) همه از قبيل همين احكام عقلي است .
از اين ميان ، منبع دوم يعنى أحاديث وارده از پيامبر و امامان أهل بيت كه مهم ترين منبع فقهى شيعي است در مجاميعى خاص گردآورى شده و مشهورترين آنها كه مرجع فقهاء است عبارت است از :
1 ) كتاب الكافي ، از محمد بن يعقوب كلينى ( م 329 ) .
2 ) كتاب من لا يحضره الفقيه ، از محمد بن علي بن بابويه قمى ، صدوق ( م 381 ) .
3 ) تهذيب الأحكام ، از محمد بن حسن طوسي ، شيخ الطائفة ( م 460 ) .
4 ) الاستبصار ، از همو .

[2] پس از اين خواهيم ديد كه عقل در حقوق شيعي همچنين به عنوان ابزار فكر ، أساس كار و مورد استفاده است كه البتة مقصود از عقل در اين مورد ، استدلال عقلي و شيوه تحليل منطقي است .
[3] ببينيد محقق حلى ، المعتبر : 6 / شهيد أول ، ذكرى : 5 / همو ، قواعد : 25 / مقداد ، التنقيح الرائع : 2 پ - 3 و / صاحب مدارك ، هداية الطالبين : 7 ر - 11 ر / قطيفى ، كشف الفوائد : 130 .
[4] برخى دانشمندان متأخر شيعي معتقدند كه عقل يك منبع بالقوة براي فقه شيعي است نه يك منبع بالفعل ، به اين معنى كه اگر چه براساس ضوابط علم أصول فقه عقل بتنهايى مى تواند حكمي فقهى را كشف كند و ما را به يكى از احكام و تكاليف مذهبي راهنمايى نمايد ، ليكن اين مطلب عملا در هيچ موردى اتفاق نيفتاده و تمامى احكام شرعي كه بر أساس احكام قطعي عقل مجرد انساني قابل كشف است در همان حال در قرآن و سنت ، مورد راهنمايى قرار گرفته و با دليل شرعي ( سمعي ) بيان شده است ( ببينيد محمد باقر الصدر ، الفتاوى الواضحة 1 : 98 ) .

12