جعفر صادق صلوات الله عليه كه هر گاه از جهة تجارت به مكة معظمه رود يا شتر خود را به كرايه دهد و به مكة رود آيا حجش ناتمامست يا تمامست حضرت فرمودند كه ناتمام نيست بلكه تمامست . غرض راوي اين است كه چون حج از أعظم عبادات بدني است مشروط است به نيت قربت به اتفاق علما و هر گاه قصد تجارت يا اجاره داشته باشد خالص نخواهد بود پس ناقص خواهد بود كه جزو نيّت را ندارد يا كامل نيست به اعتبار آن كه با نيت قربت ضم كرده است تجارت را پس للَّه نخواهد بود و ظاهرا مراد حضرت آنست كه اين نيّت منافاة ندارد با نيت قربت چون ممكن است كه غرض تجارت بالعرض باشد و مقصود بالذات حج باشد و حق سبحانه و تعالى فرموده است كه آدمي بصير است بر نفس خود حال خود را خوب مىداند كه كدام مقصود بالذّات است يا آن كه ممكن است كه غرض از تجارت نيز رضاى الهى باشد به آن كه نفقه خود و عيال واجب النّفقه خود را تحصيل نمايد تا محتاج خلق نباشد و رو سياه دارين نگردد و يا از جهة توسعه بر عيال كسب نكند يا از جهة فقرا و مساكين و از جهة حج كردن هر سال و جهاد كردن و ساير واجبات و مندوبات ماليه . و پيش گذشت در اين باب اخبارى چند و مع هذا حج عبارت است از افعالى چند كه مىبايد آنها را به قصد قربت واقع سازد پس ممكن است كه كلّ راه را به قصد باطل طي كند و چون به مكة معظمه يا ميقات رسد افعال حج را واقع سازد .
چنان كه در حسن كالصحيح منقولست از معاوية بن عمار كه گفت عرض نمودم به حضرت امام جعفر صادق صلوات الله عليه كه بسيار است كه شخصي غرضش از سفر آنست كه از عراق به يمن رود با به بلاد غير آن و به مكة رسد و به بيند كه مردمان متوجّه حجّند أو نيز با ايشان متوجّه حج شود و

94