سبحانه و تعالى ما را به اين بلا مبتلا نكند . و مراد ايشانند كه اين مشقت را بكشند و به حج نرسند مىبايد كه هر يك از ايشان گوسفندى بكشند و محل شوند و سال ديگر حج كنند اگر حج واجب باشد و استطاعت باقي باشد يا پيشتر مستقر شده باشد اگر بر گردند به شهرهاى خود و اگر در مكة بمانند تا ايّام تشريق بگذرد پس بيكى از مواقيت أهل مكة معظمه روند مانند تنعيم و حديبيه و جعرانه و از آنجا احرام به عمره بگيرند و عمره به جا آورند پس بر ايشان واجب نيست كه سال دگر حج كنند يعنى اگر واجب نباشد به استطاعت جديد و پيشتر در ذمه شان مستقر نشده باشد بلكه اظهر آنست كه در هر دو صورت حج سنت باشد پس اگر در اين سال عمره به جا آورند كار خود را كرده‌اند و الا مستحب مؤكد است كه چون احرام را اظهار كرده‌اند سال ديگر حجى مستحب به جا آورند ، و أحاديث صحيحه بر اين مضمون وارد شده است و شيخ طوسي حمل كرده است كه اگر در حال احرام شرط كرده است كه اللَّهُمَّ حلّ أو حلَّنى حيث حبستني يعنى خداوندا به اين شرط احرام مىگيرم كه محل شدنم در زماني باشد كه مرا محبوس سازى يا خداوندا مرا محل كن هر وقت كه مرا محبوس سازى بر أو نيست كه سال آينده حج كند و اگر نگفته باشد مىبايد كه سال ديگر حج كند . و مظنون اينست كه در اين صورت نيز مستحب است ، و اشهر در روايات آنست كه هر گاه أو را مانعى پيش آيد و نرسد به حج يا در حج مانعى به هم رسد پس اگر ممكن است كه عمره به جا آورد واجبست كه محل شود به عمره مفرده و اگر نتواند به مكة رفتن مثل آن كه خوف دشمن باشد پس اگر سياق هدى كرده است همان را مىكشد و محل مىشود و الَّا گوسفندى مىكشد و خواهد آمد إن شاء ألله

220