را وداع مىكنى و گويا نماز آخر توست و چون صوم بر نفوس دشوار است و اكثر اوقات اين كس دل گير مىشود خصوصا كه جمعى كه از عبادات الهى لذتى نيافته‌اند و اكثر عالميان بر زبان مىآورند كه هر چه دراز است اين ماه و آخر نمىشود و اگر به زبان نگويند در خاطرشان هست و غافلند از ثوابهاى غير متناهى كه از جهت صبر بر طاعت مقرر است و رتبه اعلى رتبه شكر است پس مىبايد نهايت رضا از جميع عبادات داشته باشند پس در وداع ماه رمضان شكر نعمت الهى كرده است بر اين تكليف و اگر بر خلاف اين باشد كفران نعمت حق سبحانه و تعالى كرده است و فى الحقيقه در وداع رمضان و غير آن از عبادات بنده اظهار رضا مىكند بر ان تكليف و مرتبه رضا به قضاء الله رتبه ايست كه فوق اين رتبه نمىباشد و منع جمعى نيست ميان اين دو معنى و ايمان مقتضى آن است كه ما را به اينها كار نباشد بلكه چنانكه اصل روزه را حسب الامر به جا آوريم وداع را نيز حسب الامر به جا آوريم و اظهار حسرت مىبايد كردن و اظهار با شعور و عدم آن جمع مىشود و از آن جمله اركان عظيمه ايمان صبر است و شكر است و رضاست و تسليم است و در وداع همه جمع شده است و احاديث بسيار در وداع وارد شده است و بهترين دعاها در وداع دعا صحيفه كامله است و بعد از آن اين دعاها و دعاهايى كه ابن طاوس رضى لله عنه در اقبال ذكر كرده است و يكى از علماى ما شيخ دوريستى حديثى از حضرت سيد المرسلين صلى الله عليه و آله روايت كرده است كه در روز جمعه آخر وداع كن ، و ظاهر اكثر احاديث وداع آن است كه در شب آخر كند و از عبارات دعوات ظاهر مىشود كه در وقت مفارقت نيز خوب باشد پس در جمعه وداع وداع جمعها مىكند و در شب اخر وداع شبها و در روز آخر وداع روزها پس در

618