( و روى حمّاد بن عيسى عن اسماعيل بن الحرّ عن ابى عبد الله صلوات الله عليه قال اذا غاب الهلال قبل الشّفق فهو لليلة و اذا غاب بعد الشّفق فهو لليلتين ) ( 1 ) و در صحيح از حماد منقول است از اسماعيل كه اصحاب رجال او را ذكر نكرده‌اند كه حضرت امام جعفر صادق صلوات الله عليه فرمودند كه هر گاه هلال پيش از ذهاب حمره مغربى غايب شود آن ماه يك شبه است و اگر بعد از ذهاب شفق غايب شود آن ماه دو شبه است و اين معنى نيز غالبى است و كلى نيست و بعينه مثل حديث سابق است و تجربه شهادت مىدهد كه اگر در دو ساعت شبى خروج شعاع شود و در اين شب غالبا ديده نمىشود در شب ديگر كه شب اول ماهست غالبا بعد از شفق فرو مىرود و گاه هست كه در اين شب ديده مىشود و در شب ديگر به سبب كثرت بخارات ماه فرو مىرود و سرخى باقى است و لهذه حضرت نفرمودند كه عمل كنيد باين و اين معنى نيز علامت تقيه است و مخالف احاديث متواتره است مانند سابق و لاحق .
( و قال الصّادق صلوات الله عليه اذا صحّ هلال رجب فعدّ تسعة و خمسين يوما و صم يوم السّتّين ) ( 2 ) و اين حديث را مرسلا روايت كرده است كه آن حضرت صلوات الله عليه فرمودند كه هر گاه ماه رجب اولش مشخص شود پنجاه و نه روز حساب كن و روز شصتم را روزه بگير و ظاهر اين حديث با اصحاب عدد است كه هميشه ماه رجب تمام است و ماه شعبان ناقص است و در اين حديث نيز نيست كه روز شصتم از ماه رمضانست بلكه دلالت مىكند بر استحباب روزه يوم الشّك و در آن حرفى نيست و لهذا نفرمودند كه اول شعبان كه مشخص باشد روز

440