كرده‌اند كه هلالها در آن آسمان حركت كنند .
و اى ماهى كه تصرف دارى در منزلهاى تقديرات الهيه يعنى آن چه را حق سبحانه و تعالى تقدير فرموده است در ماهها مقدر ساخته يا آن كه ماهها نيز آلت تقديرات باشند چنانكه مادر و پدر آلت حصول فرزندانند و خالق ايشان رب العالمين است ، و بنا بر اين كواكب را تاثير ناقصى خواهد بود خواه شعور داشته باشند مانند بنى آدم و خواه نداشته باشند مثل ادويه حاره كه سبب حرارتند و شكى نيست در آن كه آفتاب سبب حرارتست و ماه سبب برودت و زيادتى آبها بحسب جزر و مد كه در مانند بصره و جزاير ظاهر است كه هر چند ماه در زيادتى نور است آب مد مىكند و بلند مىشود و چون ماه در نقصان مىشود آب نيز جزر مىكند و كم مىشود و آن چه منجمان ذكر كرده‌اند از تاثيرات كواكب بنا بر ظنون واهيه قول بما لا يعلم است و منهى عنه است كه حق سبحانه و تعالى فرموده است * ( وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى الله ما لا تَعْلَمُونَ ) * و مستبعد نمىدانم كه حق سبحانه و تعالى از جهة هر يك تاثيرى مقرر فرموده باشد و هر يك تسبيحى كه دارند عبارت از آثارى باشد كه از ايشان بوجود آيد و ايشان نيز بمنزله فرشتگان باشند ، و جمعى ذكر كرده‌اند كه فرشتگان كواكبند و بس و آن غلط است چون آيات و اخبار صحيحه صريحه وارد شده است بر خلاف اين قول بلكه خلاف ضرورت دين است و ليكن ممكن است كه ايشان نيز مثل فرشتگان باشند و شعورى داشته باشند و اعتراف به عجز بهترين امور است در اينها چون احاديث مختلفه بحسب ظاهر در اين باب وارد شده است و حق سبحانه و تعالى فرموده است كه * ( وَما أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا ) * و آن چه مذكور شد بر سبيل احتمال است و جمعى منكر اين احتمالند به اعتبار اخبارى كه وارد شده است در مذمت

327