باشند از اين معنى يا از جهة تاكيد باشد يا راوى دو مرتبه شنيده باشد و با هم ذكر كرده باشد و اول اظهر است اما آيه اول كه حق سبحانه و تعالى مىفرمايد بيهود مىفرمايد كه وفا كنيد به عهدى كه با شما كرده‌ام در تورات در متابعت پيغمبر آخر الزمان تا من وفا كنم به عهدى كه با شما كرده‌ام كه شما را بزرگ كنم در دنيا و عقبى و تبديل مكنيد حقرا بباطل و مفروشيد آيات مرا به بهاى اندك و نماز كنيد و زكات بدهيد و با مسلمانان نماز به جماعت كنيد آيا مردمان را امر مىكنيد به نيكى و خود را فراموش مىكنيد و حال آن كه كتاب خدا را مىخوانيد آيا عقل خود را بكار نمىفرماييد .
و بعد از اين خطابها و عتابها فرموده است كه چون نفوس شما سركش است سركشى او را بشكنيد به يارى صبر كه صوم است و نماز و خاصيت صوم آنست كه قواى شهوانى شكسته مىشود و روح ايمان قوت مىيابد ، و نماز شما را بحق سبحانه و تعالى نزديك مىكند و از فحشا و منكر باز مىدارد اميد هست كه هر گاه چنين كنيد توفيق متابعت حق بيابيد و اگر خطاب بيهود باشد بحسب ظاهر خطاب به مؤمنان بلكه عتاب به ايشان نيز خواهد بود به اشاره ، و در آيه دويم كه خطاب به مؤمنان است حضرت مىفرمايد كه هر گاه شدنى يا بلايى پيش آيد از جهت رفع و رفع آن روزه بگيريد و نماز بكنيد چنانكه گذشت پس بنا بر اين در آيه آخر اگر و او نباشد بهتر است و ممكن است كه اول تفسير آيه دويم باشد و دويم از جهة تاكيد باشد و واو از نساخ در هر دو جا زياده شده باشد يا در هر دو جا نقل بالمعنى كرده باشند چون اول آيه را راوى انداخته است و ظاهر آيه دلالت مىكند كه از جهة بلاها و مصايب و حوائج و مطالب صوم و صلاة خوبست ، و احاديث صحيحه بسيار در اين باب وارد شده است كه در اين

162