پرسيدند كه احسان چه معنى دارد كه حق سبحانه و تعالى فرموده است در اين آيه و آيات ديگر مثل آيه كريمه * ( إِنَّ الله مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ ) * يعنى به درستى و راستى كه حق سبحانه و تعالى با متقيان و پرهيزكارانست و با آن جماعتى است كه ايشان نيكوكارانند حضرت صلوات الله عليه فرمودند كه احسان اين معنى دارد كه بنده در عبادت الهى چنان باشد كه گويا حق سبحانه و تعالى را مىبيند اصلا خاطرش متوجه غير او نباشد و فرمودند كه اگر تو خدا را نه بينى خداوند تعالى ترا مىبيند حاصل كلام آن كه هر گاه عبادات به اين نحو واقع شود كه بنده أولا ترك نمايد هر چه مخالفت حق سبحانه و تعالى است و بعد از آن بندگيهايى را كه طلب كرده‌اند از نماز و غيره در حالت آن عبادت اقلا چنان باشد كه خود را منظور خدا داند و متذكر باشد كه حق سبحانه و تعالى حاضر و ناظر است و او با خداوند گفتگو مىكند و عظمت و جلال خداوند را ملاحظه نمايد آن عبادت اقل مراتب قبول خواهد داشت ، و بالاتر ازين آنست كه دل او به انوار الهى منور شده باشد و صفات رذيله را از نفس بيرون كرده باشد و مرتبه اعلى تقوى داشته باشد كه مطلقا متوجه مباحات نشود و چه جاى مكروهات و چون عبادت كند خداوند خود را به بيند به قلب و در اصطلاح علما اين دو مرتبه را حيا مىنامند و در اصطلاح صوفيه مراقبه و مرتبه اولى به مرتبه ثانيه مىكشاند و چون در اين مرتبه داخل شد از وقتى كه داخل بيت الخلا مىشود و دعاهاى مخصوص را كه اشاره بان شد مىخواند و همچنين در وضو و غسل و دعاهاى هر دو و اشاراتى كه در شستن هر عضوى هست ديگر در اذان و اقامه و دعاهاى ما بين هر دو و بعد از هر دو و تكبيرات توجه و دعاهاى آن و خواندن حمد با تدبر در معانى و اشارات آن و همچنين سوره و ركوع و سجود و دعاهاى هر دو و تسبيحات هر

6