چون سبب تنفر مردم مىشود خصوصا هر گاه بدنش منى و بول و غايط داشته باشد چنان كه ظاهر حديث بر آن دلالت مىكند و اظهر آنست كه غرض حضرت صلوات الله عليه اين است كه اين مقدار كار را بر مردمان تنگ نكرده‌اند كه بايد به چاه رفتن بلكه اندك صعوبتى كه باشد تيمم مىتوان كرد زيرا كه حق سبحانه و تعالى فرموده است كه * ( فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا ) * يعنى آب نيابيد و نفرمود كه آب يافت نشود و فرق است ميان وجدان و وجود و مناط تيمم عدم وجدان است پس اگر آب باشد و فروشند و ثمن آن را نداشته باشد يا دور باشد و خوف ضرر باشد در جدا شدن از قافله خواه خوف ضرر دزدان يا درندگان يا خوف تشنگى خود يا جمعى كه متعلق باشند به او بلكه اگر خوف هلاك مؤمنى باشد چون در احاديث صحيحه خوف عطش مطلق واقع شده است .
و جمعى از علما گفته‌اند كه اگر خوف هلاك حيوانى محترم باشد تيمم مىكند چنان كه در راه مكه معظمه و اين بسيار مشكل است اما اگر خوف هلاك شتر او باشد البته تيمم مىكند چون هلاك شتر سبب هلاك اوست اگر شترى ديگر بهم نرسد يا ثمن آن يا اجرت كرايه نداشته باشد يا خوف خروج وقت نماز باشد به آن كه مثلا هوا سرد باشد و بايد به حمام رفتن و تا حمام رفتن آفتاب طالع شود تيمم مىبايد كرد بىدغدغه اگر چه بعضى از علما در اين صورت گفته‌اند كه غسل كند و نماز را قضا كند اما اشتباه كرده‌اند وجدان را بوجود و الله تعالى يعلم .
ديگر آن كه در امثال اين حديث از احاديث متواتره كه حضرات ائمه معصومين صلوات الله عليهم به اين عبارت فرمودند كه خداوند آب و خاك يكى است كنايه است بر عمر بن الخطاب و اتباع آن چون او هر چه موافق عقل شومش نبود رد مىكرد و غرضش اظهار نفى نبوت آن حضرت صلوات الله عليه و آله بود و منافقان تصديق او مىكردند .

680