پس هر جا از ته مو كه در هر مجلسى از مجالس تخاطب پيدا باشد يعنى به حيثيتى باشد كه شخصى كه در برابر او ، يا در دست راست او ، يا در دست چپ او نشسته باشد ته مو پيدا باشد آنجا را به اجماع مىبايد شست و جائى از ته مو كه در بعضى از مجالس پيدا باشد ، و در بعضى پيدا نباشد آن محل خلاف است .
و بعضى ذكر كرده‌اند كه اگر بعضى از جاها پيدا باشد و بعضى جا پيدا نباشد آنجايى كه پيداست البته مىبايد شستن و آن چه پيدا نيست از باب مقدمه آنجا كه پيداست مىبايد شست چون نمىتوان آب به آنجا رسانيدن تا آب به آن جاها نرسد خلاف در اين است كه آن چه از باب مقدمه مىبايد شست واجبست كه اگر نشويد بر ترك آن معاقب خواهد بود هم چنان كه بر ترك آن چه پيداست معاقب است يا همين بر ترك آن چه پيداست معاقب است و بس . و فى الحقيقه خلاف به آن مىگردد كه مقدمه واجب واجب است يا لا بد منهاست هم چنان كه خلاف شده است در هر مقدمه و هيچ كس خلاف ندارد كه مقدمه را البته بفعل مىبايد آورد فايده خلاف در عقابست و بس .
و اما آن چه اظهر است آنست كه در مثل ريش كوسج كه چند مويى داشته باشد خلاف نيست و در چنين جاها كه بعضى از مواضع پيدا باشد و بعضى پنهان خلافست ، و اين اجماعى كه نقل كرده‌اند ثابت نيست پس احوط آنست كه آب برساند و اظهر آنست كه واجب نيست و الله تعالى يعلم .
( وحدّ غسل اليدين من المرفق إلى اطراف الاصابع ) و مقدار و كيفيت شستن دستها آنست كه ابتدا از مرفق كند و تا سر انگشتان بشويد كه آب بعنوان جريان به همه جا برسد پس اگر گوشتى زياده باشد ، يا انگشتى يا دستى زياد باشد و پائين مرفق باشد شستن آن واجبست و اگر زيادتى بالاى مرفق باشد شستن آن واجب نيست . و احاديثى كه دلالت بر اين معنى كند گذشت و ظاهرا از اينجا كلام صدوق است و داخل حديث زراره نيست اگر چه از احاديث

416