بكنيد ، و اگر بيمار باشيد ، يا مسافر باشيد ، يا از ادب خانه بيرون آمده باشيد ، يا با زنان مجامعت كرده باشيد و آبى نيابيد پس تيمم كنيد از خاك پاك : يا زمين پاك ، و بعضى از رويهاى خود و دستهاى خود را از آن مسح كنيد كه خداوند عالميان نمىخواهد كه كارها را بر شما تنگ كند ، و ليكن مىخواهد كه شما را پاك گرداند و نعمت خود را بر شما تمام كند تا شايد شما شكر او را به جا آوريد .
اما استنباطاتى كه علما كرده‌اند از يك يك از اين فقرات أولا حق سبحانه و تعالى چون بار تكليف از جهت مصالح بندگان بر دوش ايشان گذاشته است ايشان را مخاطب ساخته است به خطاب دل نواز خود تا به سبب لذت مخاطبه سنگينيها همه سبك شود .
ديگر به خطاب * ( يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ) * . مخاطب ساخت و اكثر اوقات يا را در منادى بعيد اطلاق مىكنند و با آن كه حق سبحانه و تعالى از قرب و بعد جسمانى منزهست گوييا بندگان را مىفرمايد كه اى دوران از بساط قرب من خبر نداريد كه چه قسم خوانى از نعمت قرب خود گسترانيده‌ام بياييد .
ديگر تأكيد آن بلفظ أيّ و هاء تنبيه فرموده است گويا مىفرمايد كه از خواب غفلت بيدار شويد . ديگر ايشان را به وصف ايمان ياد فرمود گويا مىفرمايد كه اگر راست گوييد در دعوى ايمان اين اعمال را به جا آوريد تا اعمال شما تصديق اقوال شما كند .
ديگر بلفظ آمنوا كه جمله فعلى است و دلالت بر تجدد و حدوث مىكند آورد و نفرمود يا أيّها المؤمنون . تا اشعار فرمايد كه مىبايد ايمان شما در تزايد باشد چنان كه حق سبحانه و تعالى وصف مؤمنان فرموده است كه * ( وَإِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُه زادَتْهُمْ إِيماناً ) * [1] . يعنى مؤمنان جمعىاند كه چون آيات الهى

[1] آيهء 2 - سورة انفال .

344