و از اين حديث ظاهر مىشود كه حمامات مدينه مشرفه چنين بوده است كه هميشه اندك آبى از خزينه به صحن حمام روان بوده است . چنان كه منقولست كه بالفعل در شام و غير آن چنين است ، و هميشه آب روان بتدريج داخل خزانه مىشود ، و از آنجا داخل مىشود در صحن ، پس ممكنست كه نشستن پاها از اين جهت بوده باشد .
و آن چه ظاهر مىشود از اين اخبار و غير اينها كه آب حمام و صحن اندرون ، و بيرون همه پاك است ، و كراهتى كه دارد بواسطه غساله است كه چون از بدن ريخته مىشود مكروهست مرتبه ديگر به آن غسل كردن ، مگر آن كه علم به نجاست به همرسد ، و بر تقدير علم به نجاست ظاهرا به آب ريختن پاك شود ، و چون هميشه حمامات را مكرر مىشويند ، بر تقدير نجاست پاك هم مىشود ، پس حكم به نجاست نتوان كرد ، و اگر كسى گويد كه علم عادى هست به نجاست زمين حمام ، و اهل حمام از دلاك و جامه دار و سقا ، همين علم به نجاست اكثر مردمان هست .
و در زمان حضرات ائمه معصومين صلوات الله عليهم نجاسات بيشتر بوده است چون در مدينه مشرفه آب روانى نبود ، و حوضها نبود ، و منافقان و خوارج و نواصب بسيار بودند ، و طهارت خانه نبود كه به آن جا روند ، اكثر اوقات در شبها در راهها قضاى حاجت مىكردند ، و چند چاهى كه در آنجا بود همه از آن چاهها آب مىكشيدند ، و مىخوردند ، و غسل و وضو مىكردند ، و اين وسواسها ، و طهارت يقينى از شيطان به همرسيد كه مردمان را از عبادت الهى باز آورد ، تا دشمن همه عالم شوند ، و حكم به نجاست همه كس كنند ، و همه كس دشمن ايشان شوند . مجملا طهارت و نجاست حقيقت واقعى ندارد ، بلكه تكليف ظاهريست ، و تا علم به نجاست بهم نرسد كه تواند قسم خوردن كه اينجا نجس است حكم به نجاست نمىتوان كردن و الله تعالى يعلم .

237