گردانندگان كارگاه هايى مىشود كه كودكان در آن مكانها ساعتهايى را به عنوان تحصيل و يا اشتغال به كار ، به سر مىبرند . بايد گفت آن ساعاتى كه كودك در اختيار گردانندگان اماكن مزبوره هستند ، از نظر قانونى مسئول بزهكارى كودكان خواهند بود . مگر در صورتى كه بزهكارى كودك مستند به اهمال و مسامحهء رئيس خانواده بوده باشد كه در اين صورت به جهت استناد بزه به اهمال رئيس و مسئول خانواده ، مربّى يا كارفرما مسئول نخواهد بود . اين مسأله را در صورت يك قانون كلى به قرار ذيل مىتوان بيان نمود :
از آن جهت كه طبيعت كودك فى نفسه عامل جلوگيرى بزه را ندارد ( زيرا شخصيت او هنوز منعقد نشده است كه بتواند دو قطب اقدام به كارها و خود دارى از آنها را به طور منطقى كه اجتماع معين نموده است رهبرى نمايد ) در نتيجه اين عامل به طور ترتيب به افراد مربوطه واگذار شده است . و به طور كلى هر كس كه كودك در زير دست او قرار گرفته است ، يا به عنوان رئيس خانواده يا به عنوان مربى و كارفرما و . . اگر از بزهكارى كودك جلوگيرى ننمايد در حقيقت مانند اين است كه عامل اين بزه او بوده است و در فقه و حقوق اسلامى گفته مىشود كه : حادثهء موجوده به « سبب » استناد داده مىشود . و با ملاحظهء طبيعت رشد نيافتهء كودك ، اشخاص مزبور در صورت پيشگيرى ننمودن به منزلهء سبب حقوقى بزه خواهند بود . تفاوت ما بين طفل مميز ( كه نوجوان گفته مىشود ) با اطفال غير مميز را بايد در نظر گرفت ، زيرا طفل غير مميز مخصوصا نزديك به بلوغ « مراهق » كه معناى تكليف را مىفهمد و به توانايى اجتناب از جرم نيز واصل شده باشد ، سببيّت را مىتوان به او نسبت داد . هم چنين لازم است ما بين اماكنى كه از همه جهات مىتوان كودكان را زير نظر و مراقبت قرار داد و آن قسم اماكنى كه كودكان قانونا به حال خود رها هستند ، فرق گذاشت ، در صورت اول ، مسئوليت به عهده همان اداره كنندگان اماكن مزبور مىباشد .
در بارهء اصلاح شخصيت كودك در سيستم خانوادگى و مسئوليت بزهكارى ، ادلَّهء معتبرى در دست داريم كه هيچ گونه خدشه در مفاد تكليفى آنها نمىتوان كرد ، ما چند جمله از آنها را به عنوان نمونه در اينجا گوشزد مىكنيم :
1 - حضرت امام سجاد عليه السّلام در بارهء حقوق كودكان بر پدران چنين فرموده است : تو

272