نمىتواند تجلَّى كند بلكه عبارت است از اتحاد در حقيقتى كه افراد انسانى مىتوانند خود را مانند اجزايى از آن حقيقت درك كنند . مىتوان چنين تصور كرد كه افراد انسانى در چنين موقعيتى خود را اجزايى از يك كل متشكل مىبينند كه هر امرى كه به آن كل يا به بعضى از اجزاء آن برسد همهء آنان كه به منزلهء اجزاء آن كل هستند تحت تأثير آن امر قرار مىگيرند . اين حقيقت مشترك كه از يك جهت شبيه به كل است به سه قسم عمده تقسيم مىگردد :
قسم يكم ، حقيقتى است مانند يك كل كه همهء افراد را در بر گرفته ولى كل ، حقيقتى نيست كه هر يك از انسانها جزئى از آن باشد ، مانند جامعه كه همهء افراد خود را مانند اجزاء حقيقى در بر مىگيرد .
قسم دوم ، آن همانندى است كه انسانها را با يكديگر متحد ساخته است . در اين اتحاد همهء انسانها مانند امواج يك دريا هستند . اين قسم از اتحاد از آيهء شريفهء 32 ، از سورهء مائده استفاده مىشود :
* ( مِنْ أَجْلِ ذلِكَ كَتَبْنا عَلى بَنِي إِسْرائِيلَ أَنَّه مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً وَمَنْ أَحْياها فَكَأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً ) * ( و به همين جهت بود كه ما بر بنى اسرائيل نوشتيم كه هر كس يك انسان را بدون عنوان قصاص يا بدون عنوان فساد در روى زمين بكشد مانند اين است كه همهء انسانها را كشته است ، و هر كس كه يك انسان را احياء نمايد مانند اين است كه همهء انسانها را احياء نموده است . ) و نيز اتحاد مزبور از آيهء شريفهء 98 از سورهء انعام نيز استفاده مىشود :
* ( وَهُوَ الَّذِي أَنْشَأَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ ) * ( آن خدايى است كه شما را از يك نفس آفريده است . ) قسم سوم ، اتحاد اختيارى و اكتسابى ارزشى است كه انسانها مىتوانند آن را با عمل به اصول اخلاقى عالى انسانى - الهى و تصفيهء درون از رذايل و آلودگىهاى

217