كند ضامن آن خواهد بود . » و « ديهء قتل خطايى بر عاقله است » . و اما در صورتى كه كودك مالى نداشته باشد ، در اين صورت جبران ضرر و خسارتى را كه بر ديگرى وارد ساخته است ، به عهدهء ولىّ يا قيّم او نخواهد بود ، بلكه در اين صورت نيز بنا بر قواعد فوق بايد عمل شود .
كميّت و كيفيّت تنبيه كودكان بزهكار در فقه و حقوق اسلامى در فقه و حقوق اسلامى اگر چه مقدار و چگونگى تأديب در بعضى از مدارك معيّن شده است ، ولى در موارد فراوانى از بزه‌هاى كودكان فقط به كلمهء تأديب اكتفا شده است .
از ملاحظهء مجموع مدارك در ابواب گوناگون فقه و حقوق اسلامى تأديبهاى مختلفى مشاهده مىشود كه مىتوان تعيين آنها را مربوط به نظر حاكم دانست ، يعنى حاكم بايستى وضع روانى و جسمانى و مقدار تأثير تأديب را در كودك تشخيص داده و مطابق آن عمل نمايد . مثلا كودكانى هستند كه تهديد به حال آنان مؤثر نبوده و بايستى تلخى ضرب يا محروميّت از بعضى از خواستهء نفسانى خود را بچشند . به همين جهت است كه منابع اسلامى يك نوع خاصّ براى مقدار و كيفيت تأديب و تنبيه در همهء موارد مقرّر ننموده است ، لذا اغلب كلمهء تأديب به طور عمومى گوشزد شده است . گاه ضرب به طور عمومى گفته شده است ، گاهى هم مقدار كمى تازيانه از قبيل سه يا چهار يا پنج تازيانه تعيين شده است . صاحب شرايع مىگويد :
( ضربهء بيش از ده تازيانه براى كودكان مكروه است . ) ملاحظه مىشود كه تأديب ضربى در بارهء كودكان بسيار ناچيز مىباشد . [1] هم چنين با نظر به كيفيت ضرب ، اين مطلب كه در بارهء كودكان ملايمت و رفق توصيه شده است ، به خوبى آشكار مىگردد ، زيرا كلمهء ملايمت با الفاظ مختلفى در بعضى از موارد فقه اسلامى مشاهده مىشود . [2] در روايت سكونى از امير المؤمنين عليه السّلام چنين نقل شده است : امير المؤمنين عليه السّلام لوحه هايى را به تساوى در ميان كودكان گذاشت و سپس فرمود : هر كسى يكى از اينها را انتخاب نمايد .

[1] ابو القاسم حلَّى - محقق اوّل
[2] جواهر الكلام - كتاب حدود ، ص 501

287