سپس فرمود : حكومت در بارهء كودكان هم مانند ساير حكومتها است و جور و ستم به آنها مانند جور و ستم در بارهء بزرگان مىباشد ، و به كودكان فرمود : برويد به آموزگار خود بگوييد اگر شما را بيش از سه ضربه تازيانه بزند من او را قصاص خواهم كرد . [1] از اين مدرك به خوبى آشكار مىشود كه در تأديب و تنبيه كودكان و حتى در قضاوت ميان آنها بايستى كمال عدالت مراعات گردد ، و چنانكه ملاحظه مىشود روش قوانين اسلام با كودكان حد متوسط و معتدلترين راهى است كه يك نظام حقوقى مىتواند در بارهء كودكان روا بدارد . ولى افراط و تفريط هم چنان دست از گريبان بشر بر نمىدارد . در اين مورد خوب است كه افراط و تفريط قوانين بشرى را از نظر بگذرانيم ، در قانون حمورابى مادهء 192 و 195 چنين آمده است كه :
( اگر پسر پدر خود را كتك بزند دست پسر را مىبرّند . ) ( اگر پسر مردى كه در قصر سلطنتى طرف مرحمت واقع شده يا پسر راهبه به شخصى كه او را تربيت كرده يا به شخصى كه در دامن تربيت او بزرگ شده بگويد : تو پدر من نيستى ، تو مادر من نيستى ، زبان آن پسر را مىبرّند . ) اين دو ماده پسر را به طور عموم ذكر كرده است ، ولى كاملا روشن است كه عموميت اين دو قانون هيچ گونه تفاوتى ميان كودك و غير كودك نمىگذارد ، بلكه با نظر به اين كه احكام كودكان را در قانون حمورابى در ضمن مواد مشخص مىنمايد ، در نتيجه شمول دو قانون مزبور براى كودكان هم از نظر عبارت آن دو قانون روشن مىگردد .
اما قوانين تفريطى در بارهء كودكان ، همهء آن قوانين هستند كه مىگويند : ما نبايد براى كودك تكليفى معيّن كنيم و او بايد راه زندگى خود را انتخاب نمايد . البته حقوقى كه صريحا چنين تفريط را گوشزد نمايد ما سراغ نداريم ، ولى امروزه به طور فراوان شنيده مىشود كه مىگويند :
نبايست با زدن كودك ، شخصيت او را جريحه دار نمود ، اگر اين مطلب زير بناى يك حقوق بر ملاك عدم خشونت با كودك قرار بگيرد بدون شك تأديب و تنبيه

[1] همان مأخذ

288