بدان جهت كه در دوران ما علوم و معارف مربوط به انسان و شئون عمومى آن ، چه در شكل مكتبها و ايدئولوژىها و چه در قلمرو علوم انسانى به طور عام ، گسترش فراوان يافته است تا آنجا كه مىتوان گفت : اكثر مسايل علوم مزبور چه به وسيلهء تأليفات و مقالات و چه به وسيلهء دانشگاه‌ها و ديگر مراكز علمى و ساير رسانه‌هاى گروهى مانند مجلات و روز نامه‌ها و تلويزيونها ، در كمترين مدت پس از ظهور و انتشار ، در همهء جوامع به اصطلاح پيشرفته و در حال توسعه و حتى جوامع عقب مانده مطرح مىگردد .
از طرف ديگر اكثريت قريب به اتفاق مردم معمولى در جوامع اسلامى توانايى به دست آوردن علوم و معارف اسلامى را ندارند تا بتوانند با نظر به حكمت و عمق آن علوم و معارف تحت تأثير مفاهيم و قضاياى سطحى و وارداتى قرار نگيرند ، لذا هموار كردن اين راه دوم براى مسلمين فوق العاده با اهميّت و حياتى مىباشد . [1] البته مخفى نيست كه منظور ما لزوم يافتن فلسفهء دقيق و مشروح و نهايى براى احكام نيست ، چنانكه در مبحث بعدى مطرح خواهد شد .
چگونگى هموار ساختن راه دوم براى تحريك جدى مردم به معروف و جلوگيرى آنان از منكر ، با سه عامل صورت مىگيرد عامل يكم - مردم را بايد با حقايق و نتايج و حكمت مادى و معنوى عقايد و احكام آشنا ساخت . قطعى است كه با اين آشنايى ، مردم نه تنها در برابر آن حقايق و احكام ، قيافهء انكار و ترديد نشان نخواهند داد ، بلكه آنها را همانند قوانين ضرورى ، طبيعى تلقى نموده و اشتياق و رغبت جدى براى تطبيق حيات مادى و معنوى بر آنها از خود نشان خواهند داد . حال مواردى را در نظر بگيريم :
1 - در آن هنگام كه شما بتوانيد معناى نماز را كه در حقيقت عبارت است از :

[1] البته نبايد از نظر دور بداريم كه همان مشكلى كه در مورد عدم تلازم ما بين علم به صحت عقايد و احكام و عمل درونى و رفتار خارجى در بارهء اين راه دوم هم جريان دارد ، يعنى هيچ تلازمى نيست كه هر انسانى كه از راه علوم و معارف روشنگر ، عقايد و احكام اسلامى را درك كرد حتما بايد و به طور قانونى طبيعى جبرى معتقد كامل به آن عقايد و عامل دقيق به آن احكام باشد زيرا حركت به كمال بى ارادهء آزاد ، قابل تصور نيست .

239