بوده است كه مىگويد : براى همزيستى مجبوريد از قوانين و مقرّرات اجتماعى پيروى نماييد و در غير اين صورت ، كيفر شما را خواهد گرفت ، به همين جهت است كه مىگوييم حقوقهايى كه تا كنون براى بشريت وضع شده است فقط و فقط توانسته تا حدود زيادى از مزاحمت افراد در زندگانى با همديگر جلوگيرى نمايد و اما در تكامل شخصيت انسانها حتى قدمى هم نتوانسته است بردارد .
ج ) - ضرر ناشى از خود مقرّرات و قوانين موضوعه براى زندگانى فردى يا اجتماعى با كمى دقت در علل و انگيزه‌هاى مقرّرات و قوانين ، اين نتيجه را مىگيريم كه هدف از مقرّرات و قوانين هر گز نمىتواند به ضرر انسان يا انسانها بوده باشد . براى توضيح اين مطلب مجبوريم وضع انسان در حال انفرادى و انسان در حال زندگانى دسته جمعى را از نظر بگذرانيم .
با توجه به اين كه زندگانى انسانى در اين جهان با عظمت هستى ، كه نشانه‌هاى حكمت از تمام پديده‌هاى آن آشكار است ، و نظم و ترتيبى كه در آن حكمفرما است ، نمىتواند بيهوده باشد ، مخصوصا از نظر تمام اديان الهى كه در تاريخ بشريت بروز نموده‌اند ، اين اصل روشن مىشود كه انسان بايستى در زندگانى خود به خور و خواب و خشم و شهوت قناعت نكند و احساس لزوم تكامل را كه شخصيت او را به ثمر خواهد رسانيد اشباع نمايد . براى به دست آوردن اين رشد و تكامل ، خداوند حكيم پيامبران و عقل و وجدان انسانى را به عنوان زبان گوياى خود به بشريت عنايت فرموده است . اين پيامبران ظاهرى و درونى ، تكاليفى را به انسان معرفى و ابلاغ مىكنند كه براى رشد و به ثمر رسانيدن شخصيت انسانى لازم الاتباع مىباشند و بدون شك ، معناى اين مقرّرات و تكاليف در جهت مخالف طبيعت پست حيوانى انسان و در جهت موافق رشد انسانى خواهد بود . و به اصطلاح معمولى مىگوييم انجام تكليف تلخ است . يا راه و مسير انجام وظيفه سنگلاخ است .
اين سختى و مشقت و يا به اصطلاح اين تلخى از آن جهت است كه در خلاف مسير طبيعت حيوانى ما مىباشد . ولى با توجه به حكمت وجودى ما كه عبارت است از تكامل در اين جهان كه دامنه آن متصل به ابديت و لقاء خداوندى و رجوع به سوى

103