إسم الكتاب : رسائل فقهى ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 346)

1 - ضرر ناشى از جريان قوانين طبيعى .
2 - ضرر ناشى از خود انسانها به همديگر در نتيجهء تزاحم در منافع تنازع در بقاء و هوا و هوسهاى حيوانى .
3 - ضرر ناشى از خود مقرّرات و قوانين موضوعه براى زندگانى فردى و اجتماعى .
4 - ضرر ناشى از تزاحم حقوق .
الف ) - ضررهاى ناشى از جريان قوانين طبيعى :
آن چه كه با توجه به جريان قوانين طبيعت و ضرورت واقعى و رياضى آنها به دست مىآيد اين است كه آن قوانين به طور خود هشيار ، نه به سود ما جريان دارند نه به زيان ما . در آن نقطه از زندگانى كه ما قرار گرفته‌ايم احتياجات و تمايلات خود را محاسبه نموده از جهان طبيعت توقع داريم كه جريان قوانين خود را مطابق دل خواه ما تنظيم كند ولى او ملزم نيست به اين خواستهء ما همواره جواب مثبت بدهد . آنگاه كه طبيعت در جريان خود با بر آورده شدن يكى از احتياجات و تمايلات ما روى موافق نشان مىدهد آن را سود بخش و در صورت تزاحم و ممانعت ، آن را زيان بخش و مضرّ تلقى مىكنيم .
بنا بر اين ، اعتقاد بر اين كه زلزله اى خانه مرا خراب كرد پس به من ضرر رسانيده است ، در نتيجهء يك اعتقاد قبلى است كه من براى زندگانىام مسكن را ضرورى ديده و آن را بنا نموده‌ام . اين يك وضع منطقى طبيعى است كه من در زندگانى به خود گرفته‌ام . و يا اين اعتقاد مانند اين است كه مىخواهم نظام جريان قوانين طبيعت بسته باشد و آن را از نقطه و وضع معين بر كنار ننمايد در نتيجه مىگويم طبيعت به من ضرر رسانيده است . با همين ملاحظه كه در بارهء ضرر طبيعى انجام داديم مىتوانيم در بارهء سود نيز بررسى داشته باشيم . سود ناشى از جريان قوانين طبيعى ، عبارت است از به دست آمدن مزيتى به اضافه آن وضع معين كه انسان در زندگانى خود در حال تماس با طبيعت دارد . مثلا محصول گندم در يك محيط مخصوص با توجه به عوامل طبيعى از قبيل آب و آفتاب و ساير وسايل كشاورزى در سه ماه به دست مىآيد . امسال كه آب فراوانتر يا تابش خورشيد مناسبتر بود محصول من بهتر و يا زيادتر و يا زود رسيده است در اينجا تصور مىشود كه طبيعت براى من سود بخش بوده است .

101