و سلَّار بن عبد العزيز ديلمى و امثال ايشان نمىتوانستند كه خفية نيز با چهار كس از ايشان اقامت اين نماز تواند كرد ؟ و اگر مىكرد چگونه بر شيخ و امثال او تمام پنهان مانده و هيچ كس نقل نكرده آن را و خلاف آن را دعوى نموده‌اند .
و امّا ديگران پس در اكثر ايشان آنچه در باب شيخ مفيد گفتيم جارى است و چگونه قبول توان كرد كه در حلَّه با كثرت علماء شيعه و اجتماع هفتاد ، هشتاد مجتهد امامى كه از آل مطَّهر و آل سعيد و امثال ايشان در آن ، در يك عصر و تظاهر ايشان به اين مذهب بلكه ارتفاع تقيّه بالكليّة در بعضى ازمان ، مانند زمان الجايتو سلطان محمّد خدابنده ، هيچ يك از ايشان قادر نباشند بر اقامت اين نماز با چهار كس يا شش كس از خواصّ خود .
و در قم با نهايت تسلط اماميّه در آنجا در همه اوقات - حتى اينكه على بن عيسى اربلى كه از اكابر علماء اماميّه است در كتاب كشف الغمّة [1] نقل كرده كه در زمان بعضى از خلفاى عبّاسى اهل قم از اطاعت حاكم امتناع نمودند و هر كه را به حكومت ايشان فرستاد با او محاربه و مقاتله نموده مجال تصرّف ندادند و مكرّر لشكرها بر سر ايشان فرستادند مفيد نيفتاد ، آخر الامر امير ، ناصر الدولة ابن حمدان را كه امير الامرا ، خليفه و شيعى بوده بر سر ايشان فرستادند و چون ناصر الدولة نزديك قم رسيد اعيان آنجا با تحف و هدايا استقبال نمودند و گفتند ما به حكومت مخالف مذهب خود راضى نيستيم ( نبوده‌ايم ، خ ل ) الحال كه تو آمده‌اى به طوع و رغبت امتثال حكم تو مىكنيم و در آن سال اهل قم زياده از مال وجوهات سالهاى گذشته به ناصر الدولة رسانيدند تا او به خليفه فرستاد تا آخر خليفه انديشه نمود از موافقت اهل قم با او و او را نزد خود طلب فرمود - با اين كثرت و تسلَّط علماء و محدّثين اماميّه در آن چون قادر نباشند حتّى در خفيه بر گزاردن جمعه كه در ميان سنّيان نيز شايع است ؟ ، چنان كه گفتيم . و كسى كه اندك تأمّلى كند در آنچه ذكر كرديم حاصل مىشود از براى او ظن قوى به نفى وجوب عينى در مذهب اماميّه . و الله الموفق .
ديگر گفته‌اند كه باز شيخ مفيد رحمه اللَّه در كتاب إشراف گفته : « باب عدد آنچه واجب مىشود با او اجتماع در نماز جمعه » و عدد آن هيجده خصلت است :
آزادى و بلوغ و ذكوريت و سلامت عقل و صحّت بدن و سلامت از كورى و حضور مصر و شهادت ندا و خالى بودن راه و وجود چهار نفر به اين صفات كه مذكور شد و وجود پنجمى كه امامت كند ايشان را و واجب است كه بوده باشد خصوص او را صفاتى چند :
ظهور ايمان و پاكيزگى در ولادت از زنا و سلامت از سه علت برص و جذام و خوارى و رسوايى بسبب حدودى كه خوار مىكند كسى را اقامه كرده شود بر او در اسلام ، و معرفت

[1] كشف الغمة ج 3 ، ص 409 - 411

714