خواه به طريقه مشهور و خواه به طريقهء مير محمد باقر داماد .
و از جمله مؤيدات حمل بر تقدير نايب آن كه اوصافى را كه در امام شرط كرده اوصافى است كه علماى ديگر در نايب ذكر كرده‌اند ، مثل شيخ طوسى كه در نهايه بعد از تصريح به اشتراط امام عادل و نايبش گفته : و ينبغى أن يكون صفة الإمام الذى يتقدم اوّلا أن يكون حرّا بالغا طاهرا فى ولادته مجنّبا من الأمراض الجذام و الجنون و البرص و يكون مسلما مؤمنا معتقدا للحق غير مرتكب لشىء مما يدخل به فى جملة الفساق و يكون صادقا فى خطبته و مصلَّيا للفرض فى اوّل وقته ؛ و بعد از آن گفته : فإذا كان كذلك وجب الاجتماع و الاقتداء به فى الصلاة و الإصغاء إلى قراءته و متى أخلّ بشىء مما وصفناه لم يجب الاجتماع ، و كان حكم الجمعة حكم ساير الأيام فى لزوم الظهر أربع ركعات . [1] از جمله مؤيدات حمل بر وجوب تخييرى آن كه حكم به وجوب را در فقره بعد مقيّد به كلمه فرضا كرده و گفته : و يجب حضور الجمعة مع من وصفناه و من الائمة فرضا ، و در عملها و فرضهاى ديگر به وجوب تنها اكتفا نموده ، اشاره به آن كه با حضور ائمه واجب عينى است و با غيبت ائمه واجب تخييرى همچنان كه ذكر شد ، يا بعد از يستحب در فقره تالى اشاره مىتواند بود به آن كه اكتفا نبايد كرد به نماز جمعه كه با مخالفين كرده مىشود ، بلكه آن را از جمله نوافل و مستحبات بايد دانست ؛ چنان كه در معتبر روايت شده از ابى ذر كه گفته : قال لى رسول اللَّه صلَّى اللَّه عليه و إله : كيف أنت إذا كانت عليك امراء يؤخّرون الصلاة عن وقتها ؟
قلت : فما تأمرنى ؟ قال : صلّ الصلاة لوقتها ؛ فإن أدركتها معهم فصلّ فإنّها لك نافلة . [2] و در سابق نيز دانسته شد و نيز مىتواند بود كه از امام مأمون امام عادل خواسته شده باشد هر چند بعيد مىنمايد ؛ همچنان كه ممكن است كه از « على صفات يتقدم الجماعة و يخطب بهم خطبتين يسقط بهما الركعتان » امام معصوم و نايبش اراده شده باشد ؛ از اين راه كه امام امينى كه بر صفاتى باشد كه تقدم بر جماعت تواند داشت و دو خطبه كه به آنها اسقاط ركعتين شود تواند خواند ، منحصر باشد در معصوم و نايبش . و همچنين ممكن است كه « يجب فيمن يجب » كنايه باشد از معصوم يا نايبش و اختصار بر صفات بعد از آن مبنى بر اشتهار و تعارف باشد . و نيز مىتواند بود كه فقرهء « معتقدا للحق بأسره » اشاره به معصوم باشد ؛ از اين رو كه غير معصوم عالم به همه حقها و مصدق حقوق بالتمام نمىتواند بود . و همچنان فقرهء « صادقا فى خطبته » كه در بعضى از نسخ معتبره موجود است ، چنان كه در بيان عبارت اشراف مبين خواهد شد إن شاء اللَّه .

[1] النهاية ، ص 105
[2] تذكرة الفقهاء ، ( چاپ سنگى ) ج 1 ، ص 176

370