ادامه يافت .
يكى از سنّتهاى برجاى مانده از عصر صفوى ، انتخاب امام جمعه از طرف شاه بود .
« قاعده بر اين قرار بود كه پادشاه وقت ، يك نفر را براى امامت جمعه در هر شهرى و حتى در قصبات بزرگ جدا جدا تعيين مىنمود » . [1] بر اين اساس ، نام امام جمعه نيز در فهرست وظيفه بگيران دولتى ثبت مىگرديد .
نام بسيارى از ائمهء جمعه شهرهاى بزرگ ؛ مانند تهران ، اصفهان و مشهد در طول دورهء قاجارى ثبت شده است . بيشتر ائمهء جمعه اصفهان و تهران ، از خاندان خاتون آبادى بوده‌اند و اين نشانگر آن است كه اين انتخاب ، افزون بر معيار علمى ، جنبهء موروثى نيز يافته است . نكتهء ديگرى هم به مرور مطرح شد و آن پيوند خانوادگى ميان دربار قاجارى با خاندان امام جمعه بود . در چنين وضيعتى روشن بود كه بحث « عدالت » در امام جمعه رو به ضعف مىگراييد آن گونه كه « امامت جمعه چون از طرف پادشاه وقت به كسى واگذار مىشده ، چندان جنبهء عدالت در آن كس شرط نبوده و فقط شرط آن واگذار شدن از طرف پادشاه بوده است . » [2] امامت جمعه در دورهء صفوى ، البته صورت موروثى نداشته است . به عكس و به ويژه در دورهء اخير قاجارى ، به طور نادر ممكن بود فردى غير از خاندان امام جمعه كه در اصل از سادات خاتون آبادى بودند ، در تهران به اين منصب دست يابد .
نكتهء ديگرى كه در اوايل دورهء نادر رخ داد ، آن بود كه منصب شيخ الاسلامى و امامت جمعه از يكديگر تفكيك شد . مرحوم مهدوى در اين باره نوشته است : « در اوايل حكومت نادر و قدرت يافتن او ، [ كه ] دو منصب روحانى ؛ يعنى منصب امامت جمعه و شيخ الاسلامى در اعقاب علامهء مجلسى - عليه الرحمه - قرار گرفته بود » با مخالفت برخى افراد و موافقت نادر ، اين دو منصب از يكديگر تفكيف شده ؛ مقام شيخ الاسلامى به فرزندان محقق سبزوارى واگذار گرديد . [3] مرحوم معلم حبيب آبادى در مكارم الآثار - كه شرح علماى دورهء قاجارى از سال 1194 به بعد است - پس از ياد از نخستين امام جمعهء اصفهان ؛ يعنى مير عبد الباقى خاتون آبادى ( م 1207 ) ، فهرستى از امام جمعه هاى اين شهر را در دورهء صفوى و قاجارى به دست داده است . وى دربارهء ائمهء جمعهء اصفهان تا سال 1248 مىنويسد : بجز يكى از آنان ، چندان در مقامات علمى مهم نبوده و امامت جمعهء اصفهان يك جنبه‌اى از رياست و سياست و تصرف در امور دنيوى و دولتى ، بلكه در مورد دو نفر ، جنبهء حكومت مطلقهء آن شهر را به

[1] مكارم الآثار ، ج 1 ، ص 80
[2] همان ، ج 2 ، ص 317
[3] خاندان شيخ الاسلام ، ص 47

36