مسجدى خارج از شهر بغداد است . اين مسجد يكى از مساجد متبرك و مورد علاقهء شيعيان بوده و زمانى خطيب آنان در آن مسجد خطبهء نماز جمعه مىخوانده است . راوى اين گزارش ، ابن جوزى است كه از خطبهء خطيب شيعه ياد كرده ، اما روشن نيست كه اين خطبهء نماز جمعه باشد ، گرچه شايد بتوان گفت كه از قرائن ذكر شده ، مىتوان چنين استفاده‌اى را كرد . [1] ابن جوزى در ضمن حوادث سال 420 ، با اشاره به خطبهء خطيب شيعى در مسجد براثا ، به ممانعت حكومت از وى و دستگيريش اشاره كرده و از سندى ياد مىكند كه در ردّ آن خطبه نگاشته شده و زمين را براى نصب امام جمعه جديدى از سوى حكومت فراهم كرده است . در اين نامه آمده است كه خطيب شيعه پس از درود بر پيامبر صلى الله عليه و آله افزود : « و درود بر برادرش آن انسان الهى كه با جمجمه سخن گفت ، مرده را زنده كرد و با اصحاب كهف سخن گفت » [2] اين سند بسيار تند نوشته شده و در آن ، مسجد براثا محل اجتماع كفره و زنادقه خوانده شده است . ابن جوزى در ضمن حوادث سال 349 نيز اشاره به درگيرىهاى شيعه و سنى در بغداد و تعطيل نماز جمعه در همهء مساجد جز مسجد براثا كرده است . [3] آدم متز بر اساس گفته هاى ابن جوزى و با اشاره به اينكه اين مسجد در دست شيعيان بوده ، اقامهء جمعه را نيز توسط آنان دانسته است . [4] روشن است كه اين وقايع در روزگار آل بويهء شيعى بوده است . از اين تاريخ جلوتر ، حوادث مربوط به سال 313 قابل توجه است ؛ خطيب بغدادى با اشاره به منطقهء براثا ، به مسجد آن اشاره مىكند كه « گروهى منسوب به تشيع ، به قصد اقامهء نماز و نشستن به آن مسجد مىروند . زمانى كه به مقتدر عباسى خبر رسيد كه رافضىها براى شتم صحابه و خروج از طاعت در آنجا اجتماع مىكنند ، دستور داد تا در روز جمعه ، هنگام نماز به آنان حمله كنند . سپاهيان وى پس از حمله ، به دستگيرى افراد موجود در مسجد پرداختند و آنان را معاقبه و براى مدتى طولانى حبس كردند .
سپاهيان ، مسجد را منهدم كردند و با زمين برابر ساختند . اين مسجد تا سال 328 خراب بود تا آن كه بجكم آن را بنا كرد . [5] گزارش كاملتر را ابن جوزى به دست داده كه اين واقعه در روز 24 صفر سال 313 بود و سى نفر هنگام نماز در مسجد حضور داشتند . وى اظهار

[1] آدم متز از متن المنتظم چنين برداشت كرده است نك : تمدن اسلامى در قرن چهارم هجرى ، ج 1 ، ص 79
[2] المنتظم ، ج 15 ، صص 198 - 199
[3] المنتظم ، ج 14 ، ص 126 ؛ الكامل فى التاريخ ، ج 8 ، ص 533
[4] تمدن اسلامى در قرن چهارم ، ج 1 ، ص 86
[5] خطط بغداد فى العهود العباسية الاولى ، ( ترجمهء صالح احمد العلى ، بغداد ، 1984 ) صص 113 - 114

23