نتيجه براى آنان جايز است كه نماز مغرب را تأخير بيندازند و بين مغرب و عشاء جمع كنند . [1] ولى در آن زمان كوتاه ، بيش از آن جاى سخن گفتن با او نبود .
اما مطلب جاى بحث بيشترى دارد كه بايد با فضلا و دانشمندان در ميان گذاشت تا آنان مطلب را براى مردم بازگو كنند تا ريشه برخى پندارهاى نابجا خشكيده شود و البته اين متفرع بر آن است كه دانشمندان تحت تأثير عادت و جو حاكم بر اجتماع خود قرار نگيرند ، كه متأسفانه بسيارى از اوقات مسأله چنين است ، و اساسا يكى از مشكلات بزرگ انبياء در طول تاريخ همين رسوب عادات در اذهان عوام و خواص بوده است .
( انا وجدنا آبائنا على أمة وانا على آثارهم مقتدون ) [2] و بنابراين چه شيعه و چه سنى بايد بدانند كه برخى از عاداتى كه در اجتماعات تثبيت شده ، و از بديهيات اسلام در نظر مردم به شمار مىرود ، اين تثبيت و بداهت ناشى از بداهت آن در اسلام نيست ، بلكه وقتى به ادله آن مراجعه مىكنى مىبينى داراى مدرك درستى نمىباشد ، و فقط عالم يا عالمان بزرگى و يا سياست حكومتى ( كه بيشتر چنين است ) آن را پسنديده و سپس رايج شده است ، در حالى كه در زمانى چنين رواج و شيوعى نداشته و بيش از يك احتمال در كنار ساير احتمالات چيز ديگرى نبوده است .
و عجيب است كه اين موضوع حتى در مورد چيزهايى صادق مىباشد كه هر روز مورد ابتلاء همه مسلمانان بوده است همچون وضو و نماز و . . . و اين چقدر دردناك است كه مسلمانانى كه هر روز شاهد وضو و نماز پيامبر بوده اند آنقدر در ميان آنان اختلاف باشد ، وحتى در مثل امر محسوسى كه همه آن را به چشم مىديده اند يعنى كيفيت قرار دادن دستها در هنگام قرائت آن قدر اختلاف باشد : يكى آن را حرام بداند ديگرى مكروه و سومى مباح و چهارمى مستحب ، يكى بگويد بايد بالاى ناف بگذارد و ديگرى زير ناف و همينطور . . . با آنكه رسول اكرم صلى الله عليه و سلم هر روز پنج مرتبه در جلو ديدگان همه مسلمانان نماز

[1] - وقد قال في البحر الرائق : وقد شاهدت كثيرا من الناس في الاسفار خصوصا في سفر الحج ماشين على هذا ( اى الجمع بين الصلاتين ) تقليدا للامام الشافعى في ذلك . . . ج 1 ص 267 . البته سفر مجوز قصر و جمع نيز خود محل بحث است .
[2] - سوره زخرف 23 .

3