اجتماع ايشان ممكن نباشد قرعه بزنند و احتمال قسمت و سبقت محتاج نيز دارد و اگر در جانب نمكزار چاهى در زمين موات بكنند و آب بدانجا آرند و نمك كنند مالك آن مىشوند و غيرى با او در آن نمك شريك نيست دوم معدنهاى باطنى كه محتاج به خرج و عمل است چون كان طلا و نقره و آهن و مس و رصاص و بلور و فيروزج و آن نيز مشترك است ميانه مسلمانان و بعضى از مجتهدين آنها را نيز مخصوص امام مىدانند پس اگر ظاهر باشد به احيا كردن مالك آن مىشود و اگر ظاهر نباشد و شخصى آن را ظاهر كند و احيا نمايد پس اگر در ملك او باشد مالك آن مىشود و همچنين اگر در زمين موات باشد به احيا كردن مالك آن مىشود و اگر معادن در زمينى پيدا شود كه بايع احيا كرده باشد مالك اوست خواه ظاهر باشد و خواه مخفى و تعلق به احيا كننده دارد اما اگر پيش از احيا ظاهر باشد ملك او نمىشود و اگر چاهى بكند و به معدن رساند همان اشتراك باقى است و ميانه مسلمانان مشترك است و مالك آن نمىشود قسم پنجم آبها و آن بر شش قسم است اول آنكه در ظرفى يا حوضى كرده باشند و آن ملك كسى است كه ظرف و حوض از اوست و اگر چه از مباح گرفته باشد و جايز است فروختن آب آنها دوم آب چاهى كه كسى در ملك خود يا در زمين مباح بكند چه در اين صورت او مالك آن مىشود و كسى را بى اذن او در آن تصرف جايز نيست و فروختن آن كيلا و و زنا جايز است با كراهيت و فروختن همه آب چاه جايز نيست چه تسليم آن متعذر است و هر گاه چاه قديمى كه پر از خاك شده باشد كسى آن را پاك كند مالك آن مىشود و اگر كسى چاهى در زمين مباح بكند نه به قصد مالك شدن بلكه جهت نفع گرفتن از آن او اولى است به آن وقتى كه آنجا باشد و هر گاه از آنجا مفارقت كند هر كه سابق باشد در آنجا او اولى است به انتفاع از آن ومخصوص احدى نيست و هر گاه كسى چاهى در ملك خود بكند همسايه خود را منع نمىتواند كرد از چاه كندن ديگر عميق تر از آن چاه اگر چه آب چاه [1] او به آن چاه سرايت كند سيم آب چشمه و باران و آب ايستاده در زمين مباح نه از روى مالك شدن مشترك است ميانه مسلمانان ومخصوص احدى نيست و از آنها هر كس آنچه بردارد مالك مىشود چهارم آب نهرهاى بزرگ چون آب فرات و دجله بغداد كه ميانه مسلمانان مشترك است پنجم نهرهاى كوچك كه ملك كسى

[1] على الاطلاق معلوم نيست صدر دام ظله العالى

259