باشد يا مثل فرانسه و انگليس ، شورويّه ، على اىّ حال در ارتكابش بلا مانعند - از لوازم و مقتضيات اين حرّيّت مظلومهء مغصوبه شمردند ! و امّا مساوات در قوى و حقوق و ساير نوعيات را - كه شنيدى اشرف كاينات صلى اللَّه عليه و آله محض استحكام اين اساس [1] سعادت امّت ، كتفهاى مبارك را در چنان حال شدّت مرض براى استيفاى قصاص ادّعائى گشود و حضرت شاه ولايت - عليه افضل الصلاة و السلام - هم براى رفع يد نفرمودن از آن و تسويهء فيما بين سابقين بدريّين با ايرانيان تازه مسلمان ، آن همه محنتها كشيد تا عاقبت در محراب عبادت شربت شهادت نوشيد - به صورت مساوات مسلمين با اهل ذمّه در ابواب توارث و تناكح و قصاص و دياتش در آوردند ، و بلكه مساوات اصناف مكلَّفين ، مانند بالغ و نابالغ ، و عاقل و مجنون ، و صحيح و مريض ، و مختار و مضطرّ ، و مؤسر و معسر ، و قادر و عاجز الى غير ذلك از آنچه اختلاف آنها منشأ اختلاف تكاليف و احكام و به داستان مشروطيّت و استبداد از فلك اطلس ابعد است ، را هم از مقتضياتش شمردند ! و بالجمله چون سرمايهء سعادت و حيات ملَّى و محدوديت سلطنت و مسئوليت مقوّمهء آن و حفظ حقوق ملَّيّه ، همه منتهى به اين دو اصل است ، لهذا اين دو موهبت عظماى الهيّه - عز اسمه - را به چنين صور قبيحه در آوردند ، غافل از آنكه آفتاب را به گل اندودن محال و دهنهء درياى نيل را به بيل مسدود ساختن ، از ابلهى است .
ملَّت ايران هر چند چشم و گوش بسته و از مقتضيات دين و ضروريات مذهب به واسطهء گمان ماها بىخبر ، و به حقوق ملَّيّه و آزادى از اين رقّيّت ملعونه و مساوات با غاصبين حرّيّت ، و حقوقشان پى نبرده و جز مسخّريت

[1] . س : حذف شده است .

65