استقلالشان به اغماض از آنها ، و غلبهء حبّ عاجله و اهواء زائله بر عاقبت انديشى و ادراكات عقلانيه ، با منشأ و اصل استبداد همدرد و همدست و نسبت به اين شجرهء خبيثه به منزلهء فروع و اغصانند .
در ابتداى قدم نهادن مشروطيت به ايران و وزيدن نسيم عدالت به مرز و بوم ويرانش تا مطلب در پرده و چنين گمان مىشد كه سلب استبداد مخصوص دولتيان ، و مرگ فقط براى همسايه است ، از تمام طبقات من المعمّمين الغاصبين لزيّ العلماء و الملَّاكين و غيرهم ، به چه درجه بذل مجهود و در اقامهء اساسش به چه اندازه مساعدت مشهود بود ؟ و به محض برداشته شدن پرده از روى كار و دانستن آنكه روزگار را چه روى در پيش و مطلب از چه قرار است ؟ چگونه ورق را برگردانيده ، شعبهء استبداد دينى به اسم حفظ دين ، و شاه پرستان به دست آويز دولتخواهى ، و سائر چپاولچيان و مفت خوران ، هر كس با هر سلاحى كه داشت حمله ور گرديد ؛ مخالفت و ردّ احكام حفّاظ دين و پيشوايان مذهب و اندراج در عنوان : « فإنّما بحكم اللَّه استخفّ ، و علينا ردّ ، و الرّادّ علينا كالرّاد على اللَّه و هو فى حدّ الشّرك باللَّه » [1] ، كالعدم و داستان

[1] . كلينى ، كافى ، ج 1 ، ص 113 در بخشى از روايت عمر بن حنظله امام صادق عليه السّلام در پاسخ سؤال او مىفرمايد : « ينظران من كان منكم ممّن قد روى حديثنا ، و نظر فى حلالنا و حرامنا ، و عرف أحكامنا فليرضوا به حكما فانّي قد جعلته عليكم حاكما ؛ فإذا حكم بحكمنا فلم يقبل منه فإنّما استخفّ بحكم اللَّه و علينا ردّ و كالرادّ علينا الرّادّ على اللَّه و هو على حدّ الشّرك باللَّه » بايد نگاه كنند ، ببينند از شما چه كسى است كه حديث ما را روايت كرده و در حلال و حرام ما مطالعه نموده و صاحبنظر شده و احكام و قوانين ما را شناخته است . بايد او را به عنوان قاضى بپذيرند ، زيرا من او را بر شما حاكم قرار دادم ، اگر او بر اساس حكم ما حكمى صادر كرد و از او پذيرفته نشد ، حكم خدا مورد استخفاف قرار گرفته و ما را ردّ كرده است و كسى كه ما را ردّ كند ، در حقيقت خداوند را ردّ كرده و اين عمل در حدّ شرك به خدا است .

157