اسلام به آزادى رقابشان از رقّيّت جائرين و مشاركت و مساواتشان در تمام نوعيّات مملكت با غاصبين و پى بردن به خطرات مترتّبهء بر استبداد و فعّال ما يشاء بودن ظالمين براى جدّشان در طلب و شوقشان به مطلب ، اعظم وسيله و اقوى سبب است ؛ [ شعبهء استبداد دينى و آميختن حق و باطل ] همان شعبهء استبداد دينى به اقتضاى همان وظيفهء مقامّيهء خود كه حفظ شجرهء خبيثهء استبداد را به اسم حفظ دين قديما و حديثا متكفّل بوده و هست ، خطاب مستطاب * ( وَلا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ) * [1] را مانند مخاطبين اولين آن پس پشت انداخت و اين دو اصل سعادت و سرمايهء حيات امّت را - كه دانستى حفظ حقوق ملَّيّه و مسئوليت ولات و غيرها همه مترتّب بر آنها است - محض تنفّر و صرف قلوب و پى نبردن ملَّت به مطلوب ، به صورتهاى زشت قبيح ديگر جلوه گر ساخت ! امّا حرّيّت مظلومهء مغصوبهء ملَّت از ذلّ رقّيّت جائرين را ، كه دانستى از اعظم مواهب الهيّه - عزّ اسمه - بر اين نوع و اغتصابش در اسلام از بدع شجرهء ملعونهء بنى العاص ، و استنقاذش از غاصبين از اهمّ مقاصد انبيا و اوليا عليهم السّلام بوده ، به موهومش خواندن قناعت نكرده ، و به صورت بى مانعى فسقه و ملحدين در اجهار به منكرات و اشاعهء كفريّات و تجرّى مبدعين در اظهار بدع و زندقه و الحادش جلوه دادند ، و حتى بى حجاب بيرون آمدن زنان و نحو ذلك از آنچه به داستان استبداد و مشروطيّت دولت از بحر اخضر بى ربط تر است - و مسيحيان به واسطهء منع مذهبى نداشتن از آن ، چه دولتشان مثل روس مستبدّه

[1] . بقره ، آيهء 42 « و حق را به باطل نياميزيد و حقيقت را با اينكه مىدانيد ، كتمان نكنيد » .

64