نماز شبشان دعاى ابو حمزهء ثمالى را زمزمه مىكردند . [1] ارتباط و پيوند او در نجف و سامرا با عارف نامور ملا حسينقلى همدانى نشانهء مقام و منزلت معنوى اوست .
نائينى هرگاه از سامرا به نجف سفر مىكرد ، بر آخوند همدانى وارد مىشد و در منزل او به ديد و بازديد مىپرداخت . [2] شخصيت معنوى نائينى موجب شد كه سيد احمد كربلائى از شاگردان ملا حسينقلى همدانى كه خود عارفى سالك بشمار مىرفت ، هنگام وفات ، او را وصّى و مسئول كارهاى خود قرار دهد . [3] شخصيت اجتماعى - سياسى نائينى كه در مكتب ميرزاى شيرازى تربيت شده و با منش اجتماعى - سياسى او انس گرفته بود و در نهضت تنباكو از مشاوران وى بشمار مىرفت ، در عرصه هاى سياسى - اجتماعى حضور جدى و فعّالى داشت . از سوى ديگر انس و دوستى او با سيد جمال الدين اسد آبادى از دوران جوانى در اصفهان [4] و استمرار اين پيوند تا زمانى كه در سامرا بود ، به طورى كه سيد جمال در سفرى به سامرا براى ملاقات با ميرزاى شيرازى چند روزى در حجرهء نائينى ساكن شد ؛ [5] نشان از تفكر اجتماعى - سياسى نائينى و منش او در اين عرصه دارد . زندگى او در مقاطع مختلف و حضورش در جريانات مهم سياسى آن عصر همچون انقلاب مشروطيت در ايران ، جهاد بر ضد استعمار انگليس ، تجاوز روسيه و نهضت اسلامى در عراق كه به تبعيدش منتهى شد ، گواه بر شخصيت اجتماعى - سياسى اوست .

[1] مجلهء حوزه ، ش 30 ، ص 40 ، مصاحبه با آية اللَّه نجفى همدانى .
[2] . همان ، ص 35 ، از قول پدرشان كه شاگرد نائينى بود .
[3] . مجلهء حوزه ، ش 30 ، ص 35 .
[4] همان ، همو از قول پدرش كه شاگرد نائينى بود .
[5] حماسهء فتوا ، آية اللَّه سيد رضى شيرازى .

15