[ ريشهء استبداد دينى در تاريخ اسلام ] اصل ابتداع و اختراع اين قوهء ميشومه و اعمالش در اسلام از بدع معاويه است كه از براى مقابله با سرور اوصياء - عليه أفضل الصلاة و السلام - عدّه‌اى از دنيا پرستان از قبيل عمرو عاص و محمد بن مسلمة [1] و مسلمة بن مخلد [2] و مغيرة بن شعبه [3] و اشباههم را كه در انظار عوام امّت در عداد صحابه محسوب و در مغلطه كارى به اسم ديندارى به واسطهء اتّصاف به صحابيّت ، نفوذ و مطاعيتى داشتند ، در تفريق كلمه و معارضهء با مقام ولايت - سلام اللَّه عليها - با خود همدست نمود ؛ و هم از دستهء ديگر [ ى ] امثال [4] ابو موسى اشعرى كه از معيّت علنيّهء ايشان مأيوس بود ، به همان اعتزال و تقاعدشان از نصرت حق و خذلان شاه ولايت عليه السّلام و تزهّد صورى به ترك نصرت و خذلان حضرتش به خرج بىخردان امّت دادن قناعت [ نمودند ] ، و به وسيلهء معيّت آن دستهء دنيا پرست با او و

[1] . محمد بن مسلمة بن سلمة انصارى با على عليه السّلام بيعت نكرد و در جنگ جمل و صفين از جنگ كناره گرفت و در سال 46 ه . ق در مدينه به قتل رسيد ( ر . ك : ابن حجر عسقلانى ، الإصابه فى تمييز الصحابه ، ج 6 ، ص 34 ؛ شيخ مفيد ، الارشاد ، ج 1 ، ص 243 ) در چاپ سوم و ترجمه هاى عربى كتاب محمد بن مسلم آمده است .
[2] . مسلمة بن مخلد بن صامت انصارى خزرجى والى مصر و مغرب از سوى معاويه و يزيد بود كه در سال 62 درگذشت . ( همان ، ص 117 ) در چاپ سوم و ترجمه هاى عربى كتاب مسلم بن مخلد آمده است .
[3] . از هوشياران و حيله گران عرب شمرده شده كه در زمان عمر و عثمان والى كوفه بود ، در جمل و صفين امام على عليه السّلام را همراهى نكرد و در ماجراى حكميّت به معاويه پيوست . ( شيخ مفيد ، امالى ، ص 240 ، مجلس 25 ) .
[4] . س : حذف شده است .

144