لا اقل در مراحل تخصص همان رشته‌ها مورد مطالعه قرار گيرد . به عنوان مثال ، مرحوم آخوند خراسانى در كفاية الاصول بحثى در زمينه موضوع علم دارد و مىگويد : « موضوع كل علم ما يبحث فيه عن عوارضه الذاتية أي بلا واسطة فى العروض » .
و نيز بحث از تصوير جامع صحيحى بنا بر اين كه الفاظ عبادات اسامى براى صحيح باشد . و جامع اعمى بنا بر اين كه الفاظ عبادات اسامى براى أعمّ از صحيح و فاسد باشد . و نيز بحث از طلب و اراده و . .
اين گونه مباحث و نظاير آن كه بعضى از عالمان در مباحث اصولى وارد كرده‌اند ، بايد از علم اصول حذف شود ، زيرا هيچ گونه ارتباط مستقيمى با علم اصول ندارد ، چه اين كه با علم فقه نيز بىرابطه است . و آن چه سبب اين تطويلهاى بىثمر شده ، راه دادن قاعده فلسفى « الواحد لا يصدر عنه الا الواحد » به حيطه مباحث اعتبارى است [1] در حالى كه اين قاعده فلسفى اصولا در حيطه علل و معاليل طبيعى مطرح است نه در زمينه علل و معاليل اعتبارى .
از اين گذشته طرح « موضوع كل علم » در ابحاث اصولى جا ندارد ، و بايد در جاى خاص خودش - مباحث معرفت شناسى - مورد مطالعه قرار گيرد .
بحث مذكور در كفايه ، بخش قابل توجهى از وقت طلبه را به خود مشغول مىدارد ، زيرا براى فهم منظور ايشان بايد نكات چندى را ملاحظه كرد . از آن جمله : « معناى موضوع علم ، موضوع علوم مختلف ، انگيزه تصوير موضوع براى هر علمى ، اقسام عوارض ، تعيين عرض ذاتى و عرض غريب ، اقسام واسطه ، تفسير عرض ذاتى به نظر مشهور ، تفسير عرضى ذاتى به نظر آخوند ، علت عدول مرحوم آخوند از تفسير مشهور براى عرض ذاتى به

[1] الواحد لا يصدر عنه الواحد ، قاعده اى فلسفى است كه مىگويد از موجود واحد بيش از يك چيز نمىتواند صادر شود . دانشيان اصولى اين قاعده عقلى را در همه علوم جارى شمرده و گفته‌اند كه چون اثر علم اصول ، توانايى يافتن بر استنباط احكام شرعى از راه منابع است ، و اين يك اثر است پس بايد مؤثر آن هم يك چيز باشد تا قاعده فلسفى مذكور مخدوش نشود . بر اين اساس گروهى در تلاش برآمده‌اند كه موضوع واحدى را به عنوان موضوع علم اصول معرفى كنند و در اين زمينه نظريات گوناگونى را ارائه دادند در اين راستا مرحوم آخوند خراسانى نيز در مقام تصوير موضوع واحد براى علم اصول برآمده و بعد از بررسى گفته است : موضوع علم اصول كلى متحد با موضوعات مسائل است اگر چه داراى عنوان خاص و اسم مخصوص نباشد . نگارنده بر اين عقيده است كه در علوم تصوير موضوع لازم نيست ، زيرا هر علمى عبارت از جمله قضايا و مسائل متفرقه اى است كه دخالت در حصول غرض از آن علم را دارند .

466