درايت او در استخراج حكم الله بيشتر و بهتر ، يا آراى او احسن و استوارتر باشد .
نقد مذكور را حدود سى سال قبل در درس يكى از اساتيد اصولى خود در نجف اشرف بيان نمودم ، سرانجام بعد از بحث زياد ، آن مظهر انصاف و تقوا پذيرفت و در حاشيه عروه اش اعلميت به معناى معروف را انكار كرد .
< فهرس الموضوعات > معناى صحيح اعلم از ديدگاه نگارنده < / فهرس الموضوعات > معناى صحيح اعلم از ديدگاه نگارنده از مطالب گذشته معلوم شد كه معناى اعلم به آن گونه كه نزد عالمان بزرگ مشهور است ، به اعتقاد ما نقدپذير و قابل اشكال است . به نظر نگارنده مجتهدى اعلم است كه در تطبيق قواعد كلى بر مصاديق خارجى و در بازگشت دادن فروع تازه به اصول پايه ، كمتر دچار اشتباه شود . و غير اعلم مجتهدى است كه در اين جهت بيشتر اشتباه داشته باشد .
لذا اعلم به اين معنى ، بين دو يا چند مجتهد مطلق ، تحقق مىيابد ، و واقعيت دارد .
بنا بر اين معنى ، تشخيص و شناخت اعلم ، گر چه ممكن است و واقعيت دارد ، ولى هر كس نمىتواند اعلم را تشخيص دهد ، بلكه كسى مىتواند كه داراى ويژگيهاى به شرح زير باشد :
اول - آشنايى كامل به تمام قواعد كلى و مبانى و اصول فقه اجتهادى كه در عناصر و مواد اصلى استنباط وارد شده ، چه آن قواعدى كه مربوط به مسائل فردى و عبادى است و چه آن قواعدى كه مربوط به نظام زندگى است و چه آن قواعدى كه مربوط به نظام حكومتى است .
دوم - بررسى و مقايسه دقيق ، بين تمام مسائل تطبيقى و تفريعى دو يا چند مجتهد مطلق ، كه در بارهء آنها فتوا داده‌اند ، تا احيانا اگر اشتباهاتى - كم يا زياد - رخ داده باشد ، روشن گردد ، در نتيجه با اين معيار ، مىتوان ، اعلم را از غير اعلم بازشناخت . اما كسى كه با مبانى علمى و اصول فقه اجتهادى آشنايى ندارد ، يا اگر دارد بضاعت علمى او كامل و كافى نيست ، يا اگر در حد كمال و كفايت است ، ولى تطبيقات و تفريعات استنباطى آنان را مورد ارزيابى و نقادى قرار نداده است ، چگونه مىتواند اعلم را بشناسد ؟
< فهرس الموضوعات > چه كسانى مىتوانند اعلم به معناى معروف را تشخيص دهند ؟
< / فهرس الموضوعات > چه كسانى مىتوانند اعلم به معناى معروف را تشخيص دهند ؟
بر فرض كه نظر مشهور و متداول را در مورد معناى اعلم به پذيريم ، چه كسانى صلاحيت دارند اعلم را از بين مجتهدان تشخيص دهند ؟ مردم عامى ؟ يا عالمان و متخصصان علوم

341