< فهرس الموضوعات > سيد محمد تقى بحر العلوم ، سيد محمد سعيد جبل عاملى و شيخ عباس رميثى < / فهرس الموضوعات > سيد محمد تقى بحر العلوم ، سيد محمد سعيد جبل عاملى و شيخ عباس رميثى از آنجا كه اين سه شخصيت روحانى به پايگاه علمى و تقوايى سيد عبد الهادي حسينى شيرازى وقوف كامل داشتند ، از اين رو بعد از فوت آيت الله اصفهانى ( 1365 ه - . ق ) ، مردم را به تقليد از ايشان ارشاد نمودند . و در نتيجه اهالى شهر « بلد » ( در عراق ) و گروهى از شيعيان بغداد و اماكن متبركه عراق به تقليد وى روى آوردند . بعد از درگذشت آيت الله بروجردى ( 1380 ه - . ق ) با راهنمايى آيت الله سيد عبد الرؤف فضل الله لبنانى و بعضى علماى تهران بيشتر اهالى اصفهان ، شيراز و بعضى از اهالى ديگر مناطق ايران با عده اى از اهالى لبنان و جماعتى از مردم پاكستان و افغانستان در زمره مقلدان ايشان در آمدند .
بدين ترتيب ، نوشتار ما پيرامون چگونگى تعيين مرجع و اعلم در ادوار گذشته به پايان مىرسد . اميد است اين سنت حسنه و اين سيرهء پسنديده كه در اسلاف صالح ما متداول بود ، هم چنان در روزگار ما تا ظهور حضرت بقية الله ( عج ) به شايسته ترين وجه ادامه يابد . و از اين باب هيچ گونه نگرانى و تشويق خاطر باقى نماند .
در نتيجه روشن گرديد كه هنگامى كه مرجع بزرگوارى و مظهر علم و تقوا ، فقيهى را به عنوان مرجع بعد از خود برمىگزيند ، تمام ابعاد علمى ، تقوا ، اخلاقى و اجتماعى و . . را در نظر داشته و رعايت مصالح اسلام و مسلمين را نموده است . بنا بر اين ، همگان مىتوانند او را به پذيرند . شيوهء مراجع گذشته نيز بدين گونه بوده است .
< فهرس الموضوعات > چند تذكر < / فهرس الموضوعات > چند تذكر الف - به نظر نگارنده ، مجتهد اعلم از سه راه شناخته مىشود :
1 - خود انسان يقين كند . يعنى از كسانى باشد كه به مبانى فقهى و اصول اجتهادى آشنايى داشته باشد .
2 - دو نفر خبرهء عادل ، اعلم بودن مجتهدى را تصديق نمايند ، به شرط آن كه دو نفر خبرهء عادل ديگر ، با گفتهء آنان مخالفت ننمايند . و هر گاه چنين شود راه حل آن اين است كه فتاواى آن دو مجتهد در تطبيق قواعد كليه بر مصاديق و در بازگشت فروع بر اصول را مورد بررسى كامل قرار دهند تا در نتيجه روشن گردد كه كداميك از آن دو مجتهد در تطبيق عام بر مصاديق خارجى و رد فروع بر اصول ، كمتر اشتباه كرده و كدامين بيشتر .
آن كه كمتر اشتباه كرده اعلم و آن كه بيشتر ، غير اعلم شناخته مىشود . و در نتيجه رفع

320