عمل كردند . باز مىبينيم كه فقيه ژرف انديش و متبحر ، ملا احمد نراقى كاشانى ، صاحب « مستند الشيعه » مىگويد : « اگر كوههاى نراق را بر سرم فرو ريزند ، تحملش آسانتر است از بيان فتوا در مقام پاسخ به استفتاء . » بلى فقهاء پيشين با آن كه در همهء ابعاد نمونه و سرآمد بودند با اين وصف تا برايشان امكان داشت زير بار فتوا و نشر رساله نمىرفتند مگر زمانى كه احساس وظيفه شرعى مىكردند زيرا مىدانستند كه افتاء و نشر رساله از مسئوليتهاى بسيار بزرگ و خطرناك است .
اين نظريه‌ها و سنتها بايد نصب العين فضلا باشد تا آن كه معيارها و موازين شرعى در اين گونه امور به دست فراموشى سپرده نشود و يا آن كه دانسته بر خلاف موازين حركت نكنند .
ولى اين سنتهاى حسنه و نظريه‌هاى پسنديده به زودى از نظرها دور و به فراموشى سپرده شد و بعد از فوت آية الله العظمى سيد ابو الحسن اصفهانى به حسب نقل افراد مطلع 360 رساله عمليه و حاشيه بر رساله‌هاى پيشين نوشته شد و اين كار عوامل و اسباب فراوان داشته كه بايد بحث مستقلى براى آن گشوده شود .
به هر حال نشر رساله نبايد از روى هواى نفس و چشم داشت به عناوين و شهرت و رسيدن به مقام رياست و منافع دنيوى صورت پذيرد .
برخى بدون داشتن شرايط لازم با صرف وقت و هزينه چاپ و مصرف كاغذ به طبع و انتشار رساله عمليه دست زده با تقديم و تأخير عبارات و آوردن احوط به جاى اقوى و اقوى به جاى احوط و تغيير عناوين و ابواب و يا عوض كردن صفحه اول ، به چنين امرى اقدام مىنمايند و از اعتقادات پاك و بىآلايش مردم مسلمان سود مىجويند و اين گونه رساله‌ها كم نيست و روى جهاتى از ذكر آنها فعلا خوددارى مىشود .
ولى چيزى كه مايه خوشوقتى است عبارت است از اين كه مردم بيدار دل و متدين تا اندازه اى در اين امر روشن و بدون تحقيق از علماء و فضلاء حوزه به كسى در امر تقليد نمىگروند و به چشم ديدم و ديدند كه رساله هايى از اين قبيل را بدون تقاضا براى بعضى از مردم شهرها فرستادند ولى مردم روى بينشى كه در اين امر دارند و مىدانند كه بايد از مجتهد جامع الشرائط تقليد كرد بعضى از آنها رساله‌ها را برگرداندند و بعضى هم آنها را در مساجد قرار دادند و فرزندان بعضى از آنها هم رساله‌ها را در مغازه‌ها بردند و آنها هم از

299