زندگى ، بويژه بعد عبادى ، مذهبى ، فرهنگى و شيوه‌هاى گوناگون را مد نظر داشته و تلاش و كوشش خود را در مسير يافتن احكام خدا از راه مايه‌ها و منابع و پايه‌هاى شناخت معتبر اصلى استنباط به كار گيرند . ولى ترديدى نيست كه نتيجه اعمال اجتهاد و استنباط از منابع اصلى فقه ، يعنى كتاب ، سنت ، اجماع و عقل ، نمىتواند براى همگان يكسان باشد ؛ زيرا كه اختلاف نظر در مسائل اجتهادى و نظرى ، امرى طبيعى است و توقعى جز اين از صاحب نظران ، توقعى ناروا و ناشى از جهل يا تجاهل نسبت به مفهوم و معناى اجتهاد است .
ما تلاش و كوشش فراوان فقيهان و عالمان بزرگوار سلف را - كه گنجينه عظيم و ارزشمند فقه اماميه يادگار آنان است - ارج مىنهيم و تاكيد مىكنيم كه اگر مجاهدت و فداكاريهاى علمى آنان نبود ، امروز از اسلام جز نام چيزى باقى نمانده بود . ولى همين جا بايد يادآور شويم كه اين ميراث گرانبهاى فقهى نيز نتيجه اجتهاد امثال عمانى ، اسكافى ، طوسى ، ابن ادريس ، وحيد بهبهانى و كاشف الغطاء و . . بوده است و همان روزها نيز چون امروز در برابر آراء و نظرات اجتهادى آن بزرگواران ، اصحاب غوغا و هياهو برآشفته از راه اعلاميه‌هاى شيطان پسند هر گونه تهمت و افتراء را بر آنان روا مىداشتند .
پس به اعتقاد ما احترام و تكريم علماى سلف ( اعلى الله مقامهم ) ، در روشن نگه داشتن مشعل فروزان اجتهاد است كه آنان آن را در مقام استنباط به وجود آوردند ؟ و مقصود از اين اجتهاد ، اجتهاد جامد و راكد و ايستا نيست كه آن بر اساس ملاكهاى معتبر شرعى ولى بدون سنجيدن ابعاد قضايا و در نظر گرفتن عنصر زمان و مكان كه از عوامل تعيين كننده در مقام تفريع و تطبيق مىباشند تحقق مىيابد ، بلكه آن اجتهاد پويا و بالنده و مترقى است كه در همهء زمينه‌ها بر اساس ملاكهاى معتبر شرعى و سنجيدن ابعاد قضاياى فردى ، اجتماعى ، سياسى ، ادارى ، قضايى ، حكومتى و . و در نظر گرفتن دو عنصر زمان و مكان تحقق مىيابد ، زيرا اين اجتهاد است كه به فقه جامعه ساز ، در همه زمينه‌ها عينيت مىبخشد .
در هر حال لازمهء چنين اجتهادى مقدم داشتن دستاورد خويش است بر آراء و فتاواى آن بزرگان ، و تاريخ فقه شيعه نيز گواه صادق اين ادعاست .
آيا مىتوان كسى را كه اجتهاد فقهىاش از منابع و پايه‌هاى شناخت بر خلاف برداشتهاى فقيهان پيشين است ، ولى به دليل نو بودن و با مذاق ديگران ناخوش آمدن از

127