جايگاه اجتهاد در مبانى فقهى معتقدان به اسلام اين حقيقت را به صورت كلى پذيرفته‌اند كه خداوند براى مكلفين ، احكام و وظايف و قوانينى را تعيين فرموده است . و نيز پذيرفته‌اند كه خداوند اين احكام و قوانين را از طريق وحى بر پيامبرش نازل كرده است ، تا آن حضرت بدون كم و كاست براى مردم باز گويد ، * ( « ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى » ) * .
آن چه در اين نوشته مورد توجه و بررسى قرار خواهد گرفت ، اين حقيقت است كه احكام الهى و جزييات آن ، پيامهاى وحى و سخنان پيامبر ( ص ) از چه راههايى براى مكلفين قابل اثبات است و مسلمانان چگونه مىتوانند به وظايفى كه از طريق رسول خدا ( ص ) به آنها ابلاغ شده است ، دست يابند ؟
بديهى است كه بايد در رابطهء با اين پرسش سير تاريخى اين جريان را به دو بخش عمده تقسيم كرد :
الف : روزگار حيات پيامبر ( ص ) و حضور ايشان در جامعهء اسلامى .
ب : روزگار پس از وفات آن حضرت كه ظاهرا دست مردم از ايشان كوتاه است .
در دوران حيات رسول الله ( ص ) ( و بعد از آن حضرت ، ائمهء معصومين عليهم السلام به عقيده شيعه ) براى شناخت احكام بهترين راه همان بوده است كه مسلمانان احكام را از دو لب ايشان مىشنيده‌اند ، و بدون هيچ ترديد و شكى بدانها عمل مىكرده‌اند .
اما آن چه زمينه بحث را در اين نوشته فراهم آورده است ، دوران پس از وفات رسول الله ( ص ) و جانشينان اوست كه مكلفين براى شناخت احكام الهى و وظايف

117