دارد . بنا بر اين تطور علم فقه همگام با پيشرفت زمان و تكامل زندگى ، امرى لازم و بديهى است . [1] < فهرس الموضوعات > الف - پيشرفت زمان < / فهرس الموضوعات > الف - پيشرفت زمان بدون ترديد ، پيشرفت زمان از جهت معارف و دانشهاى گوناگون ، و پيشرفت امور زندگانى از نظر پديده‌ها و رخدادهاى تازه اى كه موجب پيدايش مسائل فرعى بسيارى مىشود ، تأثير فراوانى در تكامل و تطور علم فقه از ناحيه فروع و مصاديق داشته است . بنا بر اين ، مىتوان آراء جديد و نظريات عميق و دقيق فقهاى بزرگ در مرحله هشتم تطور علم فقه را ناشى از همين مسأله دانست . مرحله هشتم از زمان شيخ انصارى - قدس سره - آغاز مىشود ، و مرحلهء تدقيق فقه به شمار مىآيد .
< فهرس الموضوعات > ب - پيشرفت مرحله اى فقه در ادوار گذشته < / فهرس الموضوعات > ب - پيشرفت مرحله اى فقه در ادوار گذشته تكامل و پيشرفت مرحله اى مسائل فقهى در مراحل گذشته تأثير انكار ناپذيرى بر تطور آن در طى مراحل آتى داشته است ، زيرا فقهاى هر دوره از همان جايى به اظهار مسائل جديد خود پرداخته‌اند كه فقيهان مرحلهء پيش آن را به اتمام رسانيده بودند . به عنوان مثال ، مرحوم شيخ مفيد - قدس سره - ( م 413 ) كه از بزرگان فقهاى دورهء سوم مراحل فقهى است ، درست از همان جايى كه ابن جنيد - رضوان الله عليه ( م 381 ) فقيه بزرگ مرحلهء دوم بدان رسيده بود ، به بررسى و تفكر و تعمق پرداخته است .
چنانكه شيخ طوسى - رحمة الله - ( م 460 ) كه از فقهاى بزرگ مرحلهء چهارم است ، بحث و مطالعهء دقيق خود را درست از نقطهء پايان پيشرفت مطالعاتى ابن جنيد و شيخ مفيد آغاز كرده است .
و همين طور شيخ انصارى - قدس سره - ( م 1281 ) كه از اعاظم فقهاء و استوانه‌هاى فقهى و دانشمندان بزرگ دورهء هشتم است بحث دقيق خود را از نقطه پايان پيشرفت مطالعاتى و پژوهشى اساتيدى از قبيل استاد كل وحيد بهبهانى قدس سره ( م 1205 ) كه طلايه دار دوره هفتم از ادوار فقه بود آغاز كرد . و بدون شك اين نحوه بحث ، در

[1] اين پيشرفت ، نه به معناى توسعهء قانونگذارى و تشريع احكام جديد است ، بلكه به معناى ارجاع جزئيات به كليات و قواعد است .

11