مباحث اعتبارى در مباحث طبيعى ) نمودى از آن است .
براى جلوگيرى از اين افراطها و تفريطها راهى جز بازگشت به فقاهت راستين نيست و فقاهت راستين از يك سو مبتنى است ، بر شناخت منابع معتبر شريعت و متد بهره گيرى از آن و به كارگيرى اصول متقن استنباط ، و از سوى ديگر متكى است بر توجه به عنصر زمان و مكان و شناخت دقيق موضوعات مستحدث و مسائل زمان و آشنايى به روش برخورد با حيله‌ها و تزويرهاى فرهنگ حاكم بر جهان .
سخن پايانى سخن پايانى را از آن فرزانه حكيم مىآوريم كه خود بارزترين مصداق اين كلام خويش بود :
« يك مجتهد بايد زيركى و هوش و فراست هدايت يك جامعه بزرگ اسلامى و حتى غير اسلامى را داشته باشد و علاوه بر خلوص و تقوا و زهدى كه در خور شأن مجتهد است واقعا مدير و مدبر باشد . .
فقه تئورى واقعى و كامل اداره انسان و اجتماع از گهواره تا گور است . و همه ترس استكبار از همين مسأله است كه فقه و اجتهاد جنبه عينى و عملى پيدا كند و قدرت برخورد در مسلمانان به وجود آورد . » ( سوم اسفند ماه 1367 ) .
< / لغة النص = فارسي >

502